اثر تسهيل بوته‌هاي مرتعي گون و درمنه بر تنوع گونه‌اي گياهي در امتداد گراديان چراي دام

Facilitation Effects of the Rangeland Shrubs Astragalus chrysostachys Boiss and Artemisia kopetdaghensis (Poljakov) Y.R.Ling on the Species Diversity, Along a Gradient of Livestock Grazing

گونه‌هاي خاردار و اسانس‌دار موجود در مرتع مي‌توانند نقش مهمي در حفاظت از تنوع زيستي گياهان مرتعي بر عهده داشته باشند، اما در مورد نقش اين بوته‌ها در سطوح مختلف چراي دام پژوهش‌هاي كمتري انجام شده است. در اين پژوهش، اثر تسهيل بوته‌هاي خاردار گون (Astragalus chrysostachys Boiss.) و بوته‌هاي اسانس‌دار درمنه (Artemisia kopetdaghensis (Poljakov) Y.R.Ling) بر تنوع گونه‌اي بررسي شد. پنج سايت با شدت چراي بسيار كم تا خيلي شديد در مراتع بهاركيش قوچان در ارديبهشت ماه سال 1396 انتخاب شد. در هر سايت، 30 پلات زوجي در زيراشكوب گونه‌هاي پرستار و فضاي باز مجاور آنها مستقر، و تعداد، فراواني و درصد پوشش گونه‌هاي گياهي ثبت شد. با افزايش شدت چرا شاخص‌هاي تنوع گونه‌اي در زيراشكوب و فضاي باز كاهش يافت، ولي تنوع و غناي زيراشكوب همواره بيشتر از فضاي باز بود. در اغلب شدت‌هاي چرا، تنوع زيراشكوب درمنه بيشتر از گون بود، اما تحت چراي بسيار شديد، اثر حفاظتي درمنه به‌شدت كاهش يافت و اثر تسهيل گون پايدار ماند. در‌نتيجه‌ در مناطق داراي چراي شديد (محل اتراق دام‌ها) گونه‌هاي بوته‌اي اسانس دار(درمنه) نيز در اثر چراي دام آسيب مي‌بينند و گونه‌هاي بوته‌اي خاردار (گون و كلاه ميرحسن) ممكن است اثر پرستاري خود را تا حد زيادي حفظ كنند.

Spiny and aromatic species in rangelands can play important role in the conservation of plant species in rangelands; however, few studies have been done on the role of these plants under different levels of livestock grazing. In this research, the facilitation effects of spiny (Astragalus chrysostachys Boiss) and aromatic (Artemisia kopetdaghensis (Poljakov) Y.R.Ling) shrubs were studied on species diversity along a grazing gradient. In 2017, five sites were selected in Baharkish rangelands, Quchan, where the livestock grazing varied from low to very intense. In each site, 30 twin plots were established under a canopy of the nurse shrubs and their nearby open spaces. Density, frequency and canopy cover of all plants were measured within the plots. Species diversity were reduced by increasing the grazing intensity, but it was consistently higher under canopy. In the highest grazing intensities, species diversity was higher under the canopy of Artemisia than Astragalus; however, opposite results were found under the high grazing intensity. In conclusion, in the areas of high grazing (livestock rest points), the aromatic species (Artemisia) may not be protected against livestock grazing, and spiny shrubs (Astregalus and Acantholimon) may still maintain their nursing effects.