كليدواژه :
ريگ زرين و باد , قبض و بسط , تپه‌هاي ماسه‌اي , ريگزارهاي ايران
چكيده فارسي :
ريگ‌هاي چاله‌هاي توپوگرافي جزو ريگ‌هاي ايستا دسته‌بندي مي‌شوند. با وجود بعضي شرايط، فعاليت و گسترش اين ريگ‌ها در بيشتر مناطق خشك ايران مركزي ازجمله ريگ زرين فراهم است. مهم‌ترين اين شرايط، بارش كم، خشكي هوا، وجود بادهاي منطقه‌اي و محلي شديد و دردسترس‌بودن حجم زيادي از مواد رسوبي ريزدانة مخروط‌افكنه‌هاي حاشية كوير است. بررسي تصاوير ماهوارة لندست طي گسترة زماني 1977 تا 2017 نشان داد ريگ زرين طي اين مدت هم ازنظر سطح (حدود 40 كيلومترمربع) و هم ازنظر ارتفاع (حدود 4 متر در بخش‌هاي مياني) توسعه پيدا كرده است. نتايج نشان داد توسعة افقي و ارتفاعي ريگ متناوب بوده است. توپوگرافي و مهم‌تر از آن رطوبت، دو عامل اصلي كنترل‌كنندة ميزان فعاليت تپه‌هاي ماسه‌اي ريگ هستند. از سال 1998 به بعد، ايران مركزي با خشكسالي طولاني‌مدت مواجه شد. بررسي تصاوير در اين بازة زماني حاكي از گسترش زياد سطح ريگ از سال 2000 تا 2017 بوده است؛ اما سطح ريگ بين سال‌هاي 1987 تا 1993 (دورة مرطوب استان) كاهش چشمگيري داشته است. بدين ترتيب سطح ريگ زرين متأثر از رطوبت و خشكي ساليانه يا دوره‌اي، قبض و بسط يافته است. ازنظر توسعة ارتفاعي نيز رطوبت، عامل اصلي كنترل‌كننده بوده است. در خشكسالي‌ها افزايش ارتفاع، چشمگير و در سال‌هاي مرطوب، بسيار ناچيز بوده يا به كمترين مقدار خود مي‌رسيده است. وجود تپه‌هاي ماسه‌اي پيچيده و هرمي‌شكل با ارتفاع بيش از 200 متر در بخش‌هاي مركزي نشان مي‌دهد كوير زرين به‌ويژه در فصل گرم به‌مثابة مركز كم‌فشار حرارتي درآمده و سبب شكل‌گيري بادهاي همگراي محلي شده است. تغيير فصلي جهت و شدت باد موجب تغيير در جهت و ميزان حركت تپه‌هاي ماسه‌اي شده و تغيير در جابه‌جايي الگوهاي فشار، تغيير در الگوي مهاجرت ريگ را در پي داشته است.
چكيده لاتين :
The ergs located inside the topographic holes are considered as static ergs. Nevertheless, the
conditions for the development and expansion of these ergs are suitable in most of the arid regions of
central Iran. The most important of these conditions are low rainfall, dry weather, severe regional and
local winds, and the availability of a large amount of fine-grained sedimentary materials. Time series
analysis of Landsat satellite images during 1977–2017 showed that Rig Zarrin has been developed
both in terms of surface (about 40 km2) and height (about 4 meters in the middle sections). The results
showed that the horizontal and height development of this erg was intermittent. Topography and more
importantly, moisture, the two main factors which control the activity of sand dunes. Since 1998, longterm
drought has dominated central Iran and Yazd province. Examination of the images during this
time period showed a large expansion of sand surface from 2000 to 2017. But, the level of sand has
declined dramatically between 1987 and 1993 due to wet period of the province. Therefore, the area of
Rig Zarrin is expanded and contracted by the influence of yearly or periodic moisture and drought.
Also, in terms of height development, moisture has been the main controlling factor. So, in droughts,
the height of the erg sand dunes has significantly increased and in wet years it decreases or reaches a
low or minimal level. The existence of complex sand dunes with the height of more than 200 meters in
the central parts of the erg shows that the erg becomes the center of thermal low pressure, especially in
the warm season, and causes the formation of local convergent winds. Seasonal change in the direction
and intensity of the wind has changed the direction and amount of movement of sand dunes, and the
change in the displacement patterns of pressure has led to a change in the pattern of migration of the
erg.
