تبيين عوامل مؤثر بنيادي بر تحولات كاربري اراضي با رويكرد بوم‌شناسي سياسي (مطالعه موردي: شهرستان همدان)

Explaining the Fundamental Eeffective Factors ofL Use Changes: A political Eecology Approach Case Study: Hamedan County

بروز تغيير و تحول پوشش و كاربري اراضي بويژه در فضاي سرزميني و منطقه اي درپي بهره برداري بي رويه و دخالت افسارگسيخته فعاليت هاي انساتي است .چگونگي نوع و ميزان مداخلات انساني از طريق تحليل رويكردهاي نظري متفاوت موثر بر نظام هاي بهره برداري همچون رويكرد اكولوژي سياسي قابل رديابي است .در دو دهه اخير روند تحول نظام كاربري اراضي در نواحي روستايي كشور و ناحيه پژوهش همدان از آهنگ سريعي برخوردار بوده است. يكي از جلوه هاي بارز اين تحول در نظام كاربري اراضي،گسترش ساخت و سازهاي كالبدي در اراضي زراعي،باغي و مرتعي پيرامون سكونتگاههاي روستايي در عرصه هاي منابع طبيعي بصورت گونه هاي همچون ويلا سازي خانه هاي دوم،گسترش و توسعه خانه هاي روستايي و دخل و تصرف در اراضي مرتعي است.در اين پژوهش، پايش و تحول نظام كاربري اراضي در دو مقطع زماني 1998 ميلادي(1377 خورشيدي) تا2017 ميلادي(1396 خورشيدي) در كاربري­هاي همچون كشاورزي، مرتع، ساخت و سازهاي كالبدي،بايرو منابع آبي با بهره گيري از تصاويرماهواره اي لندست در پهنه هاي روستايي پيرامون شهر همدان انجام شده است.روش شناسي به شيوه توصيفي_ تحليلي با رويكرد كاربردي و بهره گيري از الگوي تحقيق كمي و كيفي است. در بخش پژوهش كمي با استفاده از الگوهاي پايش كاربري اراضي و ساير روشهاي تحليل كمي در سامانه هاي اطلاعات مكاني و روشA''WOT براي تحليل محتوي كمي و در بخش كيفي با ارزيابي مشاركتي و تشكيل كارگروه هاي محلي با مشاركت بهره برداران و كارشناسان محلي عوامل تبيني تحول در نظام كاربري اراضي مورد تحليل قرار گرفته است. در بازشناسي به نتايج تحقيق، اثر عوامل شيب، بارش، حاصلخيزي خاك و تحولات جمعيت روستايي در تغييرو تحول كاربري اراضي از نفش آفريني كمتري برخوردار است. در حاليكه نتايج اين تحقيق نشان مي‌دهد كه برخلاف ادعاي معمول، فقرا كمتر از ثروتمندان در تصرف زمين و تغيير كاربري اراضي نقش داشته‌اند. ميزان فاصله از شهر همدان و بزرگراه‌هاي منتهي به آن در تغييرات پوشش اراضي تأثير داشته‌است؛ همچنين نتايج حاكي از آن است كه عوامل انساني، به‌ويژه عوامل سياسي، روابط قدرت و ثروت مهمترين عوامل در بروز تحول و تغييرات كاربري و پوشش اراضي موثربوده است.

The uncontrolled human activities and overuses of land and resources are the main causes of land use changes in a regional scale. The political ecology as a theoretical approach can be applied to shed a light on the quality and rate of human interventions and their impacts on land use system. The process of land use change in rural areas of Iran as well as Hamedan county has experienced a fast track. A prominent example of such changes is the expansion of construction in agricultural, garden and pasture lands around the rural settlements in forms of villas, second homes and rural houses extensions. The present study tracks the changes of land use in agricultural lands, pastures, constructions, barren lands and water bodies in peripheral villages of Hamedan city using Landsat imagery during 1998-2017. The applied method to the present study is a descriptive-analytical with an applicable approach which uses both quantitative and qualitative patterns of research. GIS was used for quantitative analysis and creating map layers. For qualitative analysis, the emphasis was on participatory approaches. Then, the obtained data and information were combined, categorized, and ranked using A’WOT method. The results of the study showed that some factors such as: slope, rainfall, soil fertility and rural population changes did not have a significant effect on land use change. Also, contrary to claims, it was indicated that poorer groups of the society are less affective actors of land grabbing and land use changes than the rich groups. Distance from Hamedan city and its surrounding highways have had a significant effect on land cover changes. According to the results of the present research, human factors, especially political factors, power and wealth relations were the most important factors of land use and land cover changes in the study area.