پاتريمونياليسم و خودكامگي سياسي در عصر اول حاكميت قاجاريه

پادشاهان قاجار تا قبل از انقلاب مشروطيت، با گسترش و توسعۀ ديوان­سالاري، توانستند سلطۀ سياسي خود را كه از ويژگي خودكامگي برخوردار بود، بر جامعه تسري دهند. بنابراين هدف اين مقاله بررسي پديده خودكامگي سياسي به­ اتكاي ديوان­سالاري و بر اساس الگوي دولت پاتريمونيال ماكس وبر مي­باشد. در ساختار سياسي قاجاريه، شاه كه در رأس همه امور بود، در نقش حاكم پاتريمونيالي عمل مي­كرد كه بنا به ميل و اراده خود و با ملاك­هايي كه خود تعيين مي­كرد، اعضاي ديوان­سالاري را انتخاب مي­نمود، با نظارت شديد، آن­ها را كنترل و هر زمان كه دامنۀ اقتدارش با خطر كاهش تهديد مي­شد، به حذف آن­ها از مجمع ديوان­سالاران مبادرت مي­كرد. اعضاي ديوان سالاري نيز در مقابل، تلاش خود را بر تقويت سلطه سنتي شاه بر جامعه با ايفاي وظيفۀ سرسپردگيشان متمركز مي­كردند. آنها مي­دانستند بقا و دوامشان، بستگي مستقيمي با عملكردشان در جهت افزايش اقتدار خودكامه شاه داشت. در سلطۀ سنتي وبري، خودكامگي وجهي از اقتدارطلبي است كه به كمك شرايط خاصي از جمله وجود يك ديوان­سالاري وابسته به حكومت محقق مي­شود، به گونه­اي كه ديوان­سالاري بازوي اجرايي يك فرمانرواي پاتريمونيال مي­باشد.

The Qajar kings managed to spread their political dominance, characterized by despotism, over Iranian society through the expansion and development of burocracy prior to the constitutional revelution. In this regard the current study purports to investigate the relience of political despotism on burocracy during this period using Weber's model of patrimonialism. In the Qajar political structure, the king presiding over all issues of political authoriry, acted as a patrimonial ruler. The king appointed burocratic staff at will, based on self-designated criteria, controlling them through strict surveillance, and removing them from burocratic circles when threatening his power. The burocrats in return acting as his devotees, focused their efforts on consalidating his traditional dominance over society, knowing that their survival was directly dependent upon their performance in this respect. In Weberian traditional authority, despotism is a dimension of authoritarinism accomplished under special conditions, including the existence of a dependent state burocracy which actes as the executive arm of the patrimonial ruler.