ارزيابي سازگاري و پايداري عملكرد دانه ژنوتيپ‌هاي گندم دوروم (Triticum turgidum L. ) در مناطق معتدل ايران

Evaluation of adaptation and grain yield stability of durum wheat (Triticum turgidum L.) genotypes in temperate agro-climate zone of Iran

شناسايي لاين­ هايي با پتانسيل عملكرد و سازگاري عمومي بالا در مناطقي كه سطح زير كشت قابل توجهي از گندم دوروم را دارد، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. به منظور تعيين ميزان سازگاري و پايداري عملكرد دانه ژنوتيپ­ هاي گندم دوروم، تعداد 18 لاين انتخابي از آزمايشات مقايسه عملكرد پيشرفته گندم دوروم در اقليم معتدل كشور همراه با دو رقم شاهد (گندم دوروم دنا و گندم نان پارسي) در چهار ايستگاه اقليم معتدل شامل؛ كرج، نيشابور، كرمانشاه و اصفهان در قالب طرح بلوك ­هاي كامل تصادفي با سه تكرار و طي دو سال زراعي متوالي (1392-93 و 94-1393) كشت و مورد ارزيابي قرار گرفتند. براي عملكرد دانه، داده ­ها مورد تجزيه واريانس مركب قرارگرفت. با توجه به معني­دار شدن اثر اصلي ژنوتيپ و اثر متقابل ژنوتيپ در سال در مكان، به­ منظور بررسي دقيق ­تر اثر متقابل ژنوتيپ در محيط و بررسي وضعيت ژنوتيپ­ ها از لحاظ پايداري عملكرد، تجزيه پايداري به روش­ هاي غير پارامتري رتبه و انحراف معيار رتبه، تك متغيره ضريب تغييرات محيطي و چند متغيره AMMI انجام شد. براساس روش تك متغيره ضريب تغييرات محيطي، ژنوتيپ‌هاي 1، 2، 3، 4، 10 و 11 و بر اساس روش غير پارامتري رتبه و انحراف معيار رتبه، ژنوتيپ‌هاي 2، 3، 4، 8 و14 اثر متقابل كمتري را با محيط نشان داده و بعنوان ژنوتيپ‌هاي پايدار شناخته شدند. با در نظر گرفتن عملكرد دانه در كنار پايداري عملكرد به روشAMMI ، ژنوتيپ‌هاي 2، 3، 4 و 8، در روش رتبه و انحراف معيار رتبه و همچنين ضريب تغييرات محيطي ژنوتيپ‌هاي 2، 3 و 4 انتخاب شدند. بنابراين ژنوتيپ‌هاي 2، 3 و 4 كه براساس هر سه روش از عملكرد و پايداري عملكرد بيشتري برخوردار بودند، بعنوان ژنوتيپ‌هاي برتر شناخته شدند و با توجه به اينكه ژنوتيپ شماره 2 شاهد گندم نان رقم پارسي بوده و قبلا بعنوان رقم معرفي شده است، دو ژنوتيپ 3 و 4 با ميانگين عملكرد دانه بالا (به‌ترتيب8650 و 8699 كيلوگرم در هكتار) و كمترين اثر متقابل با محيط، به عنوان ژنوتيپ هايي با عملكرد و پايداري عملكرد بالا شناخته ‌شدند. اين دو ژنوتيپ پس از بررسي ساير خصوصيات زراعي و كيفي، در صورت احراز برتري نسبت به ارقام رايج منطقه در شرايط كشاورزان، بعنوان رقم جديد براي مناطق معتدل كشور معرفي خواهند شد.

Identification of adapted genotypes with high grain yield is the most important goal in durum wheat breeding programs. To study adaptation and grain yield stability of durum wheat genotypes, 18 durum wheat promising lines with two commercial durum and bread wheat cultivars were used. The durum wheat genotypes were evaluated in four locations; Isfahan, Karaj, Kermanshah and Neishabour in temperate agro-climate zone of Iran in 2013-14 and 2014-15 cropping cycles. The experiments were conducted using ranodomized complete block design with three replications. Combined analyses of variance were performed for grain yield. The genotype and genotype × year × location effects were significant. Therefore, for more precise evaluation of genotype by environment interactions and grain yield stability, parametric and non-parametric analysis methods such as AMMI, rank and standadard deveiation (SD) of rank, coefficient of environmental variation was employed. Results of all three stability analysis methods showed that genotypes no. 3 and no. 4 with high grain yield (8650 and 8699 kg.ha-1, respectively) and low G × E interaction were adapted with grain yield stability durum wheat genotypes. These superior durum wheat genotypes were identified for being released as new commercial durum wheat cultivars for temperate agro-climatic zone of Iran.