راهبردهاي تلفيقي سلامت بذر براي پيشگيري از دژنراسيون بذر

Research Associate Professor, Seed and Plant Certification and Registration Institute (SPCRI), Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran

مواد تكثيري سالم و اصيل از مهم ­ترين نهاده ­ها براي توليد سالم و مقرون به­ صرفه محصولات كشاورزي هستند. با توجه به نوع ميزبان، گونه / نژاد بيمارگر يا آفت، شرايط محيطي و ... بذر ناقل بسياري از بيمارگرها و آفات كشاورزي به نسل بعد محسوب مي­شود. اهميت اين موضوع به­ ويژه در مورد مواد تكثيري غيرجنسي به دليل انتقال كامل بيمارگرهاي موجود در گياهان مادري به نتاج و تجمع آن­ها در طي كشت ­هاي متوالي در صورت استفاده از بذور غير رسمي/گواهي ­نشده نمود بيش­تري دارد. در گياهاني كه به­صورت غيرجنسي تكثير مي ­يابند، استفاده مداوم از مواد تكثيري سال­ هاي گذشته براي كشت، تجمع آفات و بيمارگرها را در پي دارد كه نتيجه آن كاهش مستمر كميت، كيفيت و بازارپسندي محصول است. اين پديده كه دژنراسيون بذر (ماده تكثيري) نام دارد، در گياهاني كه از طريق غده، پياز و ريزوم تكثير مي ­يابند، نمود بارزتري دارد. دژنراسيون بذر عموما در مناطقي اتفاق مي ­افتد كه توليدكنندگان به هر دليل به مواد تكثيري سالم و گواهي ­شده دسترسي نداشته و مجبور به استفاده از محصول زراعي سال قبل يا بذور غير رسمي به­ عنوان ماده تكثيري هستند. به ­دليل تاثير فاكتورهاي مختلف زراعي، بيولوژيك و محيطي در بروز دژنراسيون مواد تكثيري، كنترل تلفيقي كه تاثير اين قبيل فاكتورها را به حداقل برساند، براي پيشگيري يا كاهش اثر اين پديده نياز است. در مقاله حاضر به جزئيات پديده دژنراسيون در مواد تكثيري، فاكتورهاي مختلف تاثيرگذار بر بروز اين پديده و نيز روش­هاي تلفيقي در پيشگيري از آن پرداخته مي ­شود.

True-to-type and pathogen-free plant propagating materials are among the most necessary inputs to achieve sustainable agriculture. Some of plant pathogens and pests are transmitted via true seeds to the next generations in certain circumstances but all are transmitted through vegetative plant propagating materials. Using informal propagating materials and successive cycles of vegetative propagation has caused accumulation of pathogens and pests specifically in plants propagated by means of tubers, corms and rhizomes. This, in turn, has resulted in crop yield reduction in quantitative, qualitative and salability points of view. This phenomenon called seed degeneration and is very common in regions where farmers, for any reason (s), use informal seeds produced on-farm or acquired from markets. Several factors including climate, life cycles of pathogens and pests and their relation with other entities and environment influence seed degeneration. The present article focuses on details of seed degeneration, related factors and finally on integrated strategy based on these factors to prevent/mitigate this phenomenon.