توزيع عناصر گروه پلاتين (PGE) در كروميتيت‌هاي سبزوار، شمال شرق ايران

Distribution of platinum-group elements (PGE) in chromitites of Sabzevar, NE of Iran

كروميتيت ­هاي پهنه افيوليتي سبزوار به دو گروه غني از كروم و غني از آلومينيوم تقسيم مي­ شوند. در نمونه ­هاي غني از كروم، مقدار Cr2O3، As، S و برخي فلزات سنگين (Cu، Ni، Ag، Co و Zn) بالاتر از نمونه­ هاي غني از آلومينيوم است؛ در حاليكه در كروميتيت هاي غني از آلومينيوم مقادير SiO2، Al2O3، TiO2 و ساير عناصر كمياب بيشتر است. مقدار عناصر گروه پلاتين (PGE) در نمونه­ هاي غني از كروم بيشتر از نوع غني از آلومينيوم است و با افزايش Cr2O3 بر مقدار PGE افزوده مي­ شود. الگوي PGE بهنجار شده نسبت به كندريت در كروميتيت­ هاي غني از كروم ظاهري تفكيك يافته (0/25= Pd/Ir) با شيب منفي و غني­ شدگي عناصر (Ru, Ir, Os) IPGE )نسبت به (Pd, Pt, Rh) PPGE (به طور متوسط 6/22 = (IPGE/PPGE) نشان مي­دهد؛ درحاليكه كروميتيت­ هاي غني از آلومينيوم الگويي تقريباً يكنواخت (1/9 = Pd/Ir و 2/88 = IPGE/PPGE) دارند. شيمي عناصر گروه پلاتين در كروميتيت­هاي غني از كروم نشان از تشكيل آنها در جايگاه ­هاي كماني و در نتيجه ذوب­بخشي درجه بالا (مذاب بونينيتي) دارد. در مقابل، نمونه­ هاي غني از آلومينيوم از ذوب­بخشي درجه پايين (مذاب تولئيتي) در يك محيط كششي (پشته ­هاي ميان اقيانوسي يا حوضه­ هاي پشت كماني) تشكيل شده ­اند. نتايج به دست آمده از داده­ هاي PGE در كروميتيت­ هاي سبزوار با نتايج برآمده از شيمي بلورهاي كروميت در اين نمونه­ ها همخواني دارد.

The chromitite ores of Sabzevar ophiolitic zone could be divided into two groups of high Cr and high Al. The concentration of Cr2O3, As, S and some heavy metals (Cu, Ni, Ag, Co, Zn) is higher in high Cr samples; while high Al chromitites show higher concentration of Al2O3, SiO2, TiO2 and other trace elements. The high Cr chromitites have higher PGE than Al-rich samples and PGE concentration increases with Cr2O3. The high Cr chromitites have fractionated PGE chondrite- normalized patterns with negative slope (Pd/Ir = 0.25) and high IPGE/PPGE (average 6.22); while high Al chromitites show unfractionated and relatively flat patterns (Pd/Ir = 1.9, IPGE/PPGE = 2.88). The PGE composition of high Cr chromitites indicates they are formed by high degrees of partial melting (boninitic melt) in arc setting. In contrast, Al- enriched samples have been produced by low degrees of partial melting (toleiitic melt) beneath spreading centers (i.e., mid-ocean ridges or back-arc basins). The results of PGE composition of Sabzevar chromitites are coincident with chemical composition data of chromite crystals in these samples.