بررسي سازگاري و عملكرد پروونانس‌هاي گونه‌هاي صنعتي اكاليپتوس در ايستگاه تصفيه فاضلاب شهر قم

Evaluation of adaptation and performance of industrial Eucalyptus species provenance in Qom wastewater station

سابقه و هدف: بسياري از گونه‌هاي جنس اكاليپتوس با رشد سريع و تنوع ژنتيكي بالا براي جنگل‌كاري در مناطق مختلف اكولوژيك استفاده مي‌شوند. اين پژوهش به‌منظور ارزيابي عملكرد برخي گونه‌ها و پروونانس‌هاي اكاليپتوس به‌مدت سه سال در ايستگاه تصفيه فاضلاب در پنج كيلومتري شمال شرقي شهر قم اجرا گرديد. مواد و روش‌ها: آزمايش به‌صورت فاكتوريل بر پايه طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با دو فاكتور ژنوتيپ در شش سطح و زمان در سه سطح در چهار تكرار روي نهال‌هاي پنج‌ساله اكاليپتوس اجرا شد. آبياري با استفاده از فاضلاب تصفيه شده شهر قم صورت گرفت. ژنوتيپ‌هاي انتخابي شامل شش پروونانس از گونه‌هاي Eucalyptus camaldulensis Dehnh.،E. Microtheca Muell. و E. rubida Deane & Maiden بود. صفات رويشي شامل: ارتفاع نهال برحسب متر، قطر تنه در ارتفاع 30 سانتي‌متري از سطح زمين بر حسب سانتي‌متر، رشد ارتفاعي، رشد قطري و نسبت ارتفاع به قطر اندازه‌گيري شد. تجزيه و تحليل‌هاي آماري نظير تجزيه واريانس و مقايسه ميانگين صفات بين ژنوتيپ‌هاي انتخابي و سال‌هاي مختلف صورت گرفت و در نهايت سازگاري و عملكرد رشدي گونه‌ها در شرايط آزمايش معرفي گرديد. يافته‌ها: اثر تيمار (گونه‌ها و پروونانس‌هاي مختلف اكاليپتوس)، اثر تكرار، اثر متقابل تكرار در تيمار و اثر سال بر ارتفاع درخت در سطح احتمال 1% معني‌دار بود. مقايسه ميانگين صفات نشان داد كه گونه‌ها و پروونانس‌ها از نظر ارتفاع در پنج گروه مجزا و يك گروه مشترك قرار گرفتند كه از بين آنها E. camaldulensis 41ch در بالاترين گروه قرار گرفت. همچنين از نظر قطر تنه نيز درختان در چهار گروه مجزار قرار گرفتند. براساس اين نتايج E. camaldulensis 41ch بيشترين قطر تنه و پس از آن E. camaldulensis Qom در گروه‌هاي اول و دوم قرار گرفتند. همچنين از نظر رشد ارتفاعي E. camaldulensis 41ch و E. camaldulensis Qom در گروه اول و گونه‌هاي E. microtheca 62 و E. rubida 166sh در گروه آخر قرار گرفتند. از نظر رشد قطري تنه E. camaldulensis Qom در گروه اول و گونه E. rubida 166sh در گروه آخر قرار گرفت. از نظر نسبت ارتفاع به قطر تنه گونه‌هاي مورد بررسي در دو گروه مجزا و سه گروه مشترك قرار گرفتند، بر اساس اين نتايج 41zh E. camaldulensis با بيشترين نسبت ارتفاع به قطر تنه در گروه اول قرار گرفت. نتيجه‌گيري: نتايج كلي تحقيق در طي سه سال اجراي طرح نشان داد كه E. camaldulensis 41ch از نظر قطر و ارتفاع بيشترين مقدار را داشت. به‌نظر مي‌رسد اين پروونانس براي توليد صنعتي چوب نسبت به ساير گونه‌ها و پروونانس‌هاي اكاليپتوس عملكرد بالاتري داشته باشد. همچنين E. camaldulensis Qom نيز از نظر رشد قطري و ارتفاعي در رتبه اول قرار داشت، به‌نظر مي‌رسد اين برتري به‌دليل منشأ بذر (قم) و سازگاري با شرايط منطقه باشد. در مجموع نتايج پژوهش نشان داد كه در ميان گونه‌هاي مورد بررسي E. camaldulensis بالاترين رتبه را از نظر رشد ارتفاعي و رشد قطري داشت و پس از آن E. microtheca در رتبه بعدي قرار گرفت.

Background and Objectives: Eucalyptus species are used for afforestation in different ecological areas due to their rapid growth and high genetic diversity. This study was done to evaluate performance of some species and provenances of Eucalyptus during a 3-year period in Wastewater Station in northeast of Qom. Materials and Methods: The experiment was a factorial experiment based on randomized complete block design (RCBD) with two factors: 1) genotype at 6 levels and 2) time at 3 levels in four replications on 5-year-old Eucalyptus saplings. Irrigation was carried out using the treated wastewater of Qom city. Selected genotypes were including six provenances of Eucalyptus camaldulensis Dehnh., E. microtheca Muell. and E. rubida Deane & Maiden. Growth traits including: tree height, trunk diameter at 30 cm height, height growth, diameter growth and height to diameter ratio were measured. Statistical analysis such as ANOVA and comparison of mean was done among selected genotypes and different years and finally adaptation and growth performance under experimental conditions have been introduced. Results: The results showed that the effect of treatment (species and provenances), replication, interactions between treatment and replication, and year on tree height were significant. Mean comparisons showed that species and provenances were classified into five distinct groups and one common group; E. camaldulensis 41ch was in the highest group. Trees were grouped in 4 groups based on the diameter of trunk, E. camaldulensis 41ch and E. camaldulensis Qom were in the first and second groups. In addition based on height growth E. camaldulensis 41ch and E. camaldulensis Qom were in the first group and E. microtheca 62 and E. rubida 166sh were in the last groups. Based on the trunk diameter growth E. camaldulensis Qom was in the first group and E. rubida 166sh was in the last group. In terms of trunk height to diameter ratio, the species were divided into two distinct and three common groups, based on these results E. camaldulensis 41zh with the highest height to diameter ratio was in the first group. Conclusion: In general, the results showed that E. camaldulensis 41ch had the highest amount of diameter and height. E. camaldulensis 41ch seems to have a higher performance for industrial wood production than other species and provenances. E. camaldulensis Qom was also ranked first in terms of diameter and height growth, this seems to be due to seed origin (Qom) and adaptation to regional conditions. Overall, the results showed that E. camaldulensis had the highest rank in height and diameter growth, followed by E. microtheca.