بررسي تنوع ريخت شناختي بعضي از ژنوتيپ‌‌هاي زيتون منطقه گرگان

سابقه و هدف: ژنوتيپهاي محلي و گونه‌‌هاي وحشي به عنوان ذخاير ژنتيكي گياهان در هر كشور، ثروت ملي تلقي شده وبايد در جهت حفظ و جلوگيري از انقراض آنها كوشش فراواني به خرج داد. با توجه به اينكه ايران يكي از خاستگاه‌‌هاي زيتون در جهان است، شناسايي و حفاظت از ذخاير ژنتيكي زيتون كشور، شناسايي باغ‌‌هاي قديمي و سازماندهي ژنوتيپ‌‌هاي موجود از اهميت ويژه‌‌اي برخوردار مي‌‌باشد. مواد و روش‌‌ها: در اين پژوهش، ‌‌‌‌مشخصات 32 ژنوتيپ با استفاده از شاخص‌‌هاي ريخت‌‌شناختي و مطابق با روش‌‌هاي استاندارد شوراي بين‌‌المللي زيتون، كه مورد تأييد موسسه تحقيقات ثبت و گواهي بذر و نهال نيز مي‌‌باشد، صورت گرفت. اين دستورالعمل شامل 33 صفت ريخت‌‌شناختي در مورد برگ، هسته و ميوه است. در اين ميان 11 صفت كمي و 22 صفت كيفي مطالعه شدند. صفات با اندازه‌‌گيري شاخص مورد نظر در 30 ميوه و هسته و 15 برگ تعيين شدند و سپس تجزيه خوشه‌‌اي، گروه‌بندي، تحليل عاملي و تجزيه به مؤلفه اصلي در آنها انجام شد. يافته‌‌ها: نتايج نشان داد كه بين ژنوتيپ‌‌هاي مورد مطالعه از نظر وزن، طول، قطر و نسبت طول به قطر ميوه و درصد گوشت و وزن، طول، قطر و نسبت طول به قطر هسته اختلاف معني‌‌داري در سطح احتمال 1/0 درصد وجود داشت. بيشترين وزن ميوه به ژنوتيپ I7 (88/3 گرم) و بيشترين طول ميوه به ژنوتيپ‌‌هاي B13 (28/25 ميلي‌‌متر) و F1 (15/25 ميلي‌‌متر) تعلق داشتند. بيشترين قطر ميوه در ژنوتيپ I7 (84/16 ميلي‌‌متر) مشاهده شد. بيشترين وزن هسته مربوط به ژنوتيپ G4 (95/0 گرم) و بيشترين طول هسته مربوط به ژنوتيپ F1 (55/21 ميلي‌‌متر) بود. ژنوتيپ F12 بيشترين طول برگ (66/65 ميلي‌‌متر) را داشت كه البته اختلاف معني‌‌داري با ژنوتيپ D2، F9، D10، A12 و A10 نداشت. ژنوتيپ F12 بيشترين عرض برگ (77/14 ميلي‌‌متر) را نشان داد. در بررسي صفات كيفي ميوه اكثر ژنوتيپ‌‌ها داراي شكل متقارن و حدود يك سوم ژنوتيپ‌‌ها تا حدي قرينه بودند، اين درحالي بود كه شكل نامتقارن در بين ژنوتيپ‌‌ها وجود نداشت. تجزيه همبستگي نشان داد كه بين اكثر صفات اندازه‌گيري شده همبستگي معني‌‌داري وجود داشت. طبق نتايج بيشترين همبستگي بين وزن هسته و قطر هسته (86/0= r) مشاهده شد. در تجزيه خوشه‌‌اي، 32 ژنوتيپ مورد مطالعه در فاصله 68/0 به شش خوشه اصلي تقسيم شدند. بر اساس تحليل عاملي داده‌‌هاي تحقيق حاضر داراي چهار عامل اصلي بودند كه در مجموع حدود 91 درصد از واريانس كل را توجيه كرد. تجزيه به مؤلفه اصلي، وجود تنوع ريخت‌‌شناختي بين ژنوتيپ‌‌هاي مورد مطالعه را تأييد كرد. نتيجه‌‌گيري: طبق نتايج اين بررسي، بين ژنوتيپ‌‌هاي زيتون واقع در مجموعه هاشم‌‌آباد گرگان تنوع ريخت‌‌شناختي و به طبع آن تنوع ژنتيكي بالايي وجود داشت و مي‌‌توان از آنها به عنوان ژنوتيپ‌‌هاي اميدبخش در برنامه‌‌هاي تكثير، بهنژادي و توسعه باغات تجاري زيتون و همچنين انتخاب رقم در استان گلستان بهره گرفت.

Background and objectives: Local genotypes and wild species are regarded as national genetic resources of plants in each country and much effort should be made to preserve and prevent their extinction. Given that Iran is one of the origin area of olive in the world, identifying and protecting the olive resources, identifying the old orchards and organizing the genotypes have special importance. Materials and Methods: In this study, 32 genotypes were evaluated using morphological markers according to the standard methods of the International Olive Council, which was approved by the Seed and Plant Registration and Certification Institute. This method comprises 33 morphological traits for leaf, stone and fruit. Of these, 11 quantitative traits and 22 qualitative attributes were studied. Quantitative traits were determined in 30 fruits and stones and 15 leaves. The cluster analysis, grouping and factor analysis and principle component analysis were performed. Results: The results showed that there were some significant differences at 0.1% probability level among the genotypes studied in terms of fruit weight, fruit length, fruit diameter, fruit length to diameter ratio and flesh percentage and stone weight, stone length, stone diameter, and stone length to diameter ratio.. The highest fruit weight was observed in genotype I7 (3.88 g). The highest fruit lengths were in genotypes B13 (25.28 mm) and F1 (25.15 mm). The highest fruit diameter was in genotype I7 (16.48 mm). The highest stone weight was seen in genotypes G4 (0.95 g) and the highest stone length was related to F1 (21.55 mm). The genotype F12 had the highest leaf length (65.66 mm), but did not have any significant difference with genotype D2, F9, D10, A12 and A10. The genotype F12 had the highest leaf width (14.77 mm). In evaluating the qualitative traits of fruit, most genotypes had symmetrical shape and about one third of genotypes were partly symmetric, while there was not seen any asymmetric shape among genotypes. Correlation analysis showed that there is a significant correlation between the majorities of measured traits. According to the results, the highest correlation was observed between stone weight and stone diameter (r = 0.86). In cluster analysis, 32 genotypes were divided into six main clusters in the distance of 0.68. Based on the factor analysis, the data of this study have four main factors, in which justified about 91% of the total variance. Analysis of the principle component confirmed the existence of high morphological variability among the genotypes. Conclusion: According to the results of this study, there was a highly genetic diversity among olive genotypes located in Hashemabad Gorgan, therefore they could be promising genotypes in propagation programs, breeding, and development of olive commercial orchards and cultivar selection in Golestan province.