مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - مدل‌سازي رابطه فراواني طوفان‌هاي گردوغبار با متغير‌هاي اقليمي فصل تابستان در مناطق بياباني ايران

چكيده فارسي :

هدف از اين مطالعه، مدل‌‌سازي رابطه فراواني طوفان‌هاي گردوغبار با متغيرهاي اقليمي مناطق بياباني ايران در فصل تابستان است. به اين منظور داده‌هاي اقليمي دما (حداكثر و حداقل)، بارش، سرعت باد (حداكثر و حداقل) انتخاب و ارتباطشان با تعداد روزهاي همراه با گردوغبار ثبت شده در 25 ايستگاه هواشناسي در دوره آماري از بدو تأسيس تا 2014 در فصل تابستان با استفاده از ضريب همبستگي پيرسون و روش رگرسيون خطي چند‌متغيره در نرم‌افزار SPSS پردازش و تحليل شد. همچنين به‌منظور تحليل منطقه‌اي ضريب همبستگي بين متغيرهاي اقليمي و فراواني طوفان‌هاي گردوغبار در مناطق بياباني ايران، نقشه پهنه‌بندي اين ضرايب با روش معكوس فاصله وزني (IDW) در نرم‌افزار Arc GIS تهيه شد. نتايج نشان داد كه ايستگاه‌هاي واقع در جنوب و جنوب شرق منطقه مورد مطالعه در فصل تابستان داراي بيشترين رخداد گردوغبار هستند. به‌طوري كه ايستگاه زابل با (3892 روز) با تفاوت زيادي بيشترين فراواني وقوع طوفان‌هاي گردوغبار را دارد. در بيشتر ايستگاه‌ها بين فراواني وقوع طوفان‌هاي گردوغبار و متغيرهاي ميانگين سرعت باد و بيشينه سرعت باد ارتباطي قوي و مؤثر وجود دارد. بالاترين ضريب همبستگي متغير ميانگين سرعت باد، مربوط به ايستگاه كنارك چابهار با ضريب همبستگي 710/0 و ايستگاه ايرانشهر با ضريب همبستگي 655/0 با بيشينه سرعت باد بيشترين همبستگي را نشان مي‌دهد. متغير بيشينه دما در ايستگاه قم با ضريب همبستگي 0/389 يك رابطه معني‌دار و مثبت را نشان مي دهد و ايستگاه ايرانشهر با ضريب همبستگي 620/0- با ميانگين دما و ميناب با ضريب همبستگي 0/461- با بيشينه دما همبستگي معكوس دارند. نتايج همبستگي دما با فراواني وقوع طوفان‌هاي گردوغبار حاكي از آن است كه كم‌فشارهاي سطح زمين در ايجاد پديده‌هاي غباري در دوره گرم سال مؤثرند. اغلب ايستگاه‌ها با بارش همبستگي معكوس دارند. بالاترين ضرايب همبستگي بين بارش و وقايع گردوغبار به‌ترتيب به‌ميزان 0/208- و 0/175- در ايستگاه‌هاي شرق اصفهان و تربت حيدريه مشاهده شد. مدل‌سازي رگرسيون چند‌متغيره بين گردوغبار و متغيرهاي اقليمي در فصل تابستان نيز نشان مي‌دهد كه مهم‌ترين پارامتر تأثيرگذار در وقايع گردوغبار ميانگين سرعت باد و سرعت باد بيشينه و ميانگين دما است. مدل‌هاي رگرسيوني نشان مي‌دهند كه در بهترين حالت، متغيرهاي اقليمي تنها 70 درصد از تغييرات فراواني گردوغبار را تبيين مي‌كنند.