اثر تغيير كاربري اراضي بر شكل‌هاي شيميايي پتاسيم و قابليت استفاده برخي عناصر غذايي خاك در منطقه داراب، استان فارس

Effect of Land Use Change on Potassium Chemical Fractions and Availability of Some Soil Nutrients in Darab Region, Fars Province

تغيير كاربري اراضي جنگل و مرتع به باغات گل محمدي مي‌تواند بر بسياري از ويژگي‌هاي خاك و حاصلخيزي آن اثر بگذارد. تعداد 36 نمونه خاك سطحي از كاربري‌هاي مختلف جنگل، مرتع و كشاورزي (باغ ديم گل‌محمدي) در منطقه مرواريد (داراب، استان فارس) برداشت شد تا تأثير تغيير كاربري بر ويژگي‌هاي خاك و حاصلخيزي آن بررسي شود. ويژگي‌هاي مختلف خاك، قابليت استفاده عناصر پرمصرف و كم‌مصرف و غلظت شكل‌هاي مختلف پتاسيم اندازه‌گيري شدند. نتايج نشان داد كه مقدار ماده آلي، پ‌هاش و ظرفيت تبادل كاتيوني در خاك‌هاي باغ به‌طور معني‌داري كمتر از خاك جنگل و مرتع بود. غلظت نيتروژن در خاك باغ به‌طور معني‌داري كمتر از كاربري‌هاي ديگر بود، اما غلظت فسفر در آن به‌طور معني‌داري بيشتر از خاك جنگل و مرتع (39 در مقابل به‌ترتيب 22 و 24 ميلي‌گرم بر كيلوگرم) بود. قابليت استفاده منگنز، روي و مس در خاك باغ بيشتر از خاك جنگل و مرتع بود. پتاسيم تبادلي در خاك جنگل (749 ميلي‌گرم بر كيلوگرم) و پتاسيم غيرتبادلي در خاك باغ (1344 ميلي‌گرم بر كيلوگرم) به‌طور معني‌داري بيشتر از ساير كاربري‌ها بود. به‌طور كلي، كشاورزان با افزودن كودهاي شيميايي، زير و رو كردن محدود خاك و برداشت مقداري از بخش‌هاي هوايي گياه سبب تغيير در ويژگي‌هاي خاك و حاصلخيزي آن مي‌شوند. تغييرات در ويژگي‌هاي خاك و قابليت استفاده عناصر غذايي بايد در مديريت اراضي كشاورزي منطقه مد نظر قرار گرفته و نتايج اين تحقيق مانند كاهش غلظت برخي عناصر غذايي پرمصرف و ماده آلي در نتيجه تغيير كاربري اراضي جنگل و مرتع به باغ مي‌تواند جهت پيش‌بيني پيامدهاي حاصل از تغيير كاربري در منطقه مورد مطالعه و مناطق مشابه مفيد باشد. توصيه مي‌شود جهت حفظ توازن عناصر غذايي در باغات مصرف كودهاي فسفر با دقت بيشتري انجام‌شده و كمبود مواد آلي و عناصر پرمصرف مانند نيتروژن و پتاسيم نيز با كاربرد مناسب كودهاي آلي و شيميايي جبران گردد.

Land use change from forest and pasture to Rosa damascena Mill orchard can affect many soil properties and fertility. Thirty-six surface soil samples from different land uses including forest, pasture and Rosa damascena Mill orchard were collected from Morvarid region (Darab, Fars province) to evaluate the effect of land use change on soil properties and fertility. Different soil properties, macro- and micronutrients availability and soil potassium forms were determined. Results showed that the content of organic matter, soil pH and cation exchange capacity in the orchard soil were significantly lower than those in the forest and pasture soils. The nitrogen content in the orchard soil was significantly lower than that in the other land uses, however the content of available P in the orchard soil was significantly higher than that in the forest and pasture soils (39 vs. 22 and 24 mg kg-1, respectively). The availability of manganese, zinc and copper in the orchard soil was significantly higher than those in the forest and pasture soils. The contents of exchangeable K in the forest soil (749 mg kg-1) and non- exchangeable K in the orchard soil (1344 mg kg-1) were significantly higher than those in the other land uses. Generally, farmers may change the soil properties and fertility with addition of chemical fertilizers, disturbing the soil and harvesting some aerial parts of plants. Changes in soil properties and nutrients availability must be considered in agricultural land management and the results of this research, for example the decrease in content of some macronutrients and organic matter due to the land use change from forest and rangeland to orchard, can be useful to predict the consequences of land use change in the studied region and other similar regions. It is recommended that in order to maintenance of nutrients balance in orchards, P fertilizers application should be done with more consideration and the decrease in the contents of organic matter and such macronutrients as N and K should be recompensed with organic and inorganic fertilizers application.