ارزيابي تحمل به تنش كم‌آبي در جمعيت‌هاي رازيانه (Foeniculum vulgate M.) با استفاده از شاخص‌‌هاي تحمل به تنش خشكي

Evaluation of Water Deficit Stress Tolerance in Populations of Fennel (Foeniculum vulgare M.) Using Drought Tolerance Indices

تنش خشكي يكي از مهم­ترين تنش‌هاي غير‌زنده محيطي مي‌باشد كه توليد محصولات كشاورزي را تحت تاثير قرار مي‌دهد. به منظور شناسايي جمعيت‌هاي متحمل به تنش كم‌آبي در رازيانه و تعيين موثرترين شاخص‌هاي تحمل به خشكي، آزمايشي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در دو شرايط آبياري مطلوب و محدود به‌طور مجزا در سه تكرار بر روي 19 جمعيت رازيانه در سال 1395 در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه تبريز به اجرا گذاشته شد. اعمال تنش كمبود آب به صورت قطع آبياري از زمان شروع گلدهي بوته‌ها براي شرايط تنش كمبود آب انجام شد. در شرايط آبياري مطلوب و نيز تا مرحله گلدهي بوته‌ها در شرايط تنش كم‌آبي آبياري به روال مرسوم انجام گرفت. بر اساس نتايج تجزيه واريانس مركب، بين شرايط مختلف آبياري و نيز بين جمعيت‌هاي مورد مطالعه از نظر اكثر صفات در سطح احتمال يك درصد اختلاف معني‌داري وجود داشت. همچنين برهمكنش شرايط×جمعيت براي اكثر صفات در سطح احتمال يك درصد معني‌دار بود. صفات تعداد چتر در بوته، تعداد دانه در چتر، وزن هزار دانه، عملكرد دانه و عملكرد اسانس در تمام جمعيت‌هاي مورد ارزيابي در شرايط تنش كم‌آبي كاهش معني‌دار يافتند. در حالي‌كه ميزان اسانس در تمام جمعيت‌ها در شرايط تنش افزايش معني‌دار داشت. ارزيابي جمعيت‌ها از نظر تحمل به خشكي توسط شش شاخص مختلفSSI ،TOL ،MP ،STI ، GMP و HARMصورت گرفت. با توجه به همبستگي مثبت شاخص‌هاي MP،HARM ، GMP و STI با عملكرد دانه و اسانس در شرايط آبياري مطلوب و تنش كم‌آبي اين چهار شاخص به عنوان موثرترين شاخص براي تعيين جمعيت‌هاي متحمل به تنش كم‌آبي شناسايي شدند. بر اساس اين چهار شاخص مهم، جمعيت‌هاي بناب، بيرجند، آلمان (11486) و همدان متحمل به تنش كم‌آبي و جمعيت‌هاي قاضي‌آنتپ و خورشيدآباد حساس به تنش كم‌آبي شناسايي شدند. نتايج مقايسه ميانگين نشان داد كه جمعيت بناب از نظر صفات مهم نظير عملكرد دانه، عملكرد اسانس، تعداد چتر در بوته، وزن هزار دانه و زيست­ توده در شرايط آبياري مطلوب و از نظر تعداد چتر در بوته در شرايط تنش بيشترين ميانگين اين صفات را در مقايسه با ساير جمعيت‌ها دارا بود.

Drought stress is one of the most important non-polluting environmental stresses affecting crop production. In order to identify tolerant fennel populations to water deficit stress and determine the most effective drought tolerance indices, an experiment was conducted in randomized complete block design with three separate replications under limited and normal condition of irrigation with 19 fennel populations at the Agricultural Research Station, University of Tabriz in 2016. Water deficit stress applied during the beginning of flowering by disruption irrigation. Routine irrigation performed for normal condition. Combined analysis of variance showed that there is significant difference (p ≤ 0.01) between two irrigation condition and also populations for most traits. Population × condition interaction of most traits was significant (p ≤ 0.01). The results showed that the number of umbels per plant, number of grain per umbel, grain weight, grain yield and essential oil yield in all evaluated populations are reduced under water deficit stress conditions. While the essential oil of the whole population increased in the water deficit stress conditions. Evaluation of population from the drought tolerance was performed by six different index SSI, TOL, MP, STI, GMP and HARM. According to positive correlation indices MP, GMP, HARM and STI with grain yield and essential oil yeild, under normal and water deficit stress condition of irrigatin this four indicators were identified as the most effective index for determining drought tolerant populations. According to the four major indices, Bonab, Birjand, Germany (11486) and Hamedan populations were identified as water deficit stress tolerant and Qazyantp and Khorshidabad populations were identified as sensitive to water deficit stress. The comparison results showed that Bonab population was the best a population from the important characteristics such as grain yield, essential oil yield, umbels per plant, grain weight and biomass under normal irrigation conditions and from the umbel per plant under stress conditions.