نقد نظريه نسخ عقلي از ديدگاه عقل، قرآن و حديث

نظريه نسخ عقلي، از نظريات پديدآمده در قرن 19 و تكامل­يافته در قرن 20 و 21 ميلادي است. اين نظريه، اجتهاد در حوزه احكام را بر محور مقاصد شريعت دانسته و قائل به بازسازي احكام به‌تناسب مقتضيات عصر جديد است. تئوري مزبور، بر مباني­اي استوار است كه يكي از مهم­ترين آن‌ها «عرفي بودن احكام» است. قائلان اين نظريه، احكام غيرعبادي را عرف مردم عرب و جزء احكام غيرحقيقي اسلام دانسته و قائل به نسخ اين احكام و جايگزيني احكام عقلي به‌جاي آن‌ها هستند. مقاله فرارو با روشي توصيفي- تحليلي، استناد به مبناي مزبور در جهت اثبات نظريه مذكور را نقد و بررسي كرده است. نتيجه آنكه اين استناد با اشكالات ذيل مواجه است: مخدوش بودن كميّت پرشمارِ احكام عرفيِ جزئي به خاطر عدم علم تفصيلي به قوانين عصر جاهليت؛ عدم اختصاص مسأله عرفيت به احكام غيرعبادي، زيرا آنان امضايي بودن را عامل تغييرپذيري مي­دانند درحالي‌كه اكثريت قائلان به ثبوت احكام عبادي باور دارند؛ برخورد سه­گانه ابقايي، اصلاحي و ابطالي اسلام با قوانين عرفي كه نشان مي­دهد عرف، به‌خودي‌خود نمي­تواند ملاك و معيار باشد؛ ظرف تحقق بودن عرف براي احكام نه عنصر قوام‌بخش بودن آن؛ تشتّت سيره عقلاي اعصار و امصار مختلف و عدم قابليت جايگزيني آن براي احكام قرآني؛ عدم وجود قيد زمان­مندي در احكام قرآني و وجود ادله درون‌متني دال بر زمان­شمولي در احكام قرآني.