ارزيابي تحمل به تنش كم آبياري ژنوتيپ هاي مختلف كلزا در استان آذربايجان شرقي

Evaluation of Rapeseed’s Different Genotypes Tolerance to Water Deficit Stress in East Azarbaijan Province

خشكي يكي از مهم­ترين تنش­ هاي غيرزيستي در سراسر جهان است كه رشد، نمو و عملكرد نهايي گياهان زراعي را تحت تأثير قرار مي­دهد. با توجه به اينكه گياه كلزا نقش اصلي در تامين روغن دارد، از اين رو شناخت ارقام متحمل به تنش يك ضرورت در آن است. به منظور ارزيابي تحمل ژنوتيپ ­هاي مختلف كلزا در شرايط تنش كم ­آبي، آزمايشي به­صورت كرت­هاي خرد­شده در قالب طرح پايه بلوك­هاي كامل تصادفي و در سه تكرار انجام شد. تيمارهاي آزمايشي شامل تنش خشكي در سه سطح: بدون تنش، قطع آبياري در مرحله گلدهي و قطع آبياري در مرحله خورجين­دهي به­عنوان عامل اصلي و 14 ژنوتيپ مختلف كلزاي پاييزه به­عنوان عامل فرعي بودند. نتايج نشان داد كه تنوع مطلوبي در بين ژنوتيپ­ها براساس صفات مختلف مورد مطالعه در سطوح مختلف تنش كمبود آب وجود دارد. تنش كمبود آب موجب كاهش همه صفات مورد بررسي به­جز صفت شاخص برداشت شد. تجزيه خوشه ­اي ژنوتيپ­ هاي مختلف كلزا براساس روش UPGMA در سطوح مختلف بدون تنش، تنش از مرحله گلدهي و تنش از مرحله خورجين­ دهي، ژنوتيپ­ ها را به­ترتيب در 3، 4 و 4 گروه مجزا تفكيك نمود. در تجزيه به مولفه­ هاي اصلي تعداد دو عامل در همه سطوح تنش مورد بررسي بدست آمد كه داراي مقدار ويژه بالاتر از يك بودند. صفات طول خورجين، مساحت خورجين، تعداد خورجين در بوته، تعداد دانه در خورجين، ميزان رشد مطلق بوته، عملكرد دانه و شاخص برداشت در همه سطوح تنش بالاترين ميزان بار عامل در جهت مثبت را به خود اختصاص دادند. در شرايط تنش از مرحله گلدهي عملكرد دانه با همه صفات به جز صفات ارتفاع گياه و تعداد خورجين واقعي به پتانسيل همبستگي مثبت و معني­ دار در سطح 1 درصد داشت. نتايج آزمايشات حاكي از آن است كه در شرايط بدون تنش، ژنوتيپ­ هاي L155 (3947 كيلوگرم در هكتار)، L14(3952 كيلوگرم در هكتار)، HL2012 (4159 كيلوگرم در هكتار) و WPN6 (3929 كيلوگرم در هكتار) عملكرد­هاي قابل­قبولي داشتند ولي در شرايط كمبود آب در مرحله گلدهي ژنوتيپ­ هاي WPN6 (2156 كيلوگرم در هكتار)، L155 (2158 كيلوگرم در هكتار)، SW102(1983 كيلوگرم در هكتار)، L14(2174 كيلوگرم در هكتار) و HL3721 (2136 كيلوگرم در هكتار) و در شرايط تنش از مرحله خورجين دهي ژنوتيپ­ HL2012 (3259 كيلوگرم در هكتار) در مقايسه با ساير ژنوتيپ­ها با كسب عملكرد دانه به­مراتب بالاتر از پايداري عملكرد نسبتاَ بيشتري برخوردار بودند.

Drought is one of the most important abiotic stress factors worldwide that affects growth, development and final yield of crops. In order to evaluate the different genotypes of rapeseed under water stress conditions, an experiment was carried out as a split-plot design based on randomized complete block design (RCBD) with three replications. Three irrigation levels were applied in main plot included: non water stress, water stress from flowering stage and water stress from pod formation stages to growth of the seed and 14 different genotypes was in the sub factor. The results showed that there was a significantly variation among the genotypes based on the different traits studied at different levels of water stress. Water deficit stress reduced all studied traits except the harvest index. The cluster analysis of different genotypes of rapeseed based on UPGMA method at different levels non-stress, water stress from flowering stage and pod formation stage, distinguished genotypes in 3, 4 and 4 groups, respectively. In principal component analysis two factors was found at all levels of water stress, which had an eigenvalue higher than one. Pod length, pod area, number of pods per plant, number of seeds per pod, absolute growth rate, grain yield and harvest index at all stress levels were the highest factor load in the positive direction (1% level). In water stress at flowering stage level, grain yield showed significant correlation with all traits except plant height and number of actual pods to potential. The results of the experiments showed that in non-stress conditions, L155(3929 ha-1), L14 (3947 ha-1), HL2012 (3952 ha-1) and WPN6 (4159 ha-1) genotypes had suitable yields, but under water stress conditions at flowering stage WPN6 (2156 ha -1), L155 (2158 ha -1), SW102 (1983 ha-1), L14 (2174 ha-1) and HL3721 (2136 ha-1) genotypes and under water stress at the pod formation stages, the genotype HL2012 (3295 ha-1) had a significantly higher grain yield than that of other genotypes.