مطالعه تنوع مورفولوژيكي و فيتوشيميايي شش گونه‌ مرزه Satureja spp در استان آذربايجان‌شرقي

مرزه (Satureja spp.) با داشتن تركيباتي همانند تيمول و كارواكرول، جايگاه ويژه‌اي در بين گياهان دارويي دارد. در اين پژوهش، نشاء 18 اكسشن از شش گونه مرزه در ايستگاه تيكمه‌داش آذربايجان‌شرقي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار كشت شدند. طي دو سال از صفات مورفولوژي و فيتوشيميايي يادداشت‌برداري شد. نتايج نشان­‌دهنده تنوع بالاي بين و درون ­گونه‌اي بود. از بين گونه‌ها، S. spicigera (اكسشن گنجه گيلان) با بالاترين عملكرد اسانس (4/20 كيلوگرم در هكتار) و S .sahendica(اكسشن زينجناب آذربايجان‌شرقي) با بيشترين درصد استقرار و كوتاه­ترين دوره گل‌دهي سازگارترين گونه‌ها با بيشترين مقدار تيمول شناسايي شدند. مقدار تيمول با صفات وزن سرشاخه گل‌دار و سطح برگ همبستگي مثبت نشان داد. در تجزيه خوشه‌اي، گونه‌ها به سه گروه تقسيم شدند، S.bachtiarica از يزد در گروه يك، S. muticaاز خراسان شمالي در گروه دو و گونه‌هاي سازگار با آب و هواي آذربايجان‌شرقي (S.spicigera، S. sahendica، S. atropatanaو S. macrantha) در گروه سه قرار گرفتند. در تجزيه به مؤلفه­هاي اصلي گزينش بر اساس مؤلفه اول منجر به انتخاب گونه‌هايي با عملكرد اسانس بالا و گزينش براساس مؤلفه دوم منجر به انتخاب گونه‌هايي با كيفيت اسانس بالا مي‌شود. گروه‌بندي گونه‌ها در نمودار باي‌پلات بر اساس مؤلفه اول و دوم با نتايج خوشه‌اي و پراكنش جغرافيايي همخواني قابل توجهي داشت. بر اساس نتايج براي مناطق سردسير مي‌توان گونه‌هاي زودرس يا متوسط‌رس با نسبت برگ و گل به ساقه و سطح برگ بالا را انتخاب كرد و اجزاي عملكرد را تا حدي بالا برد كه موجب كاهش بازده اسانس نشود.