بررسي نقش عوامل تكتونيكي و اقليمي دوره كواترنري در تحول ژئومورفولوژيكي سامانه‌هاي ‌مخروط ‌افكنه‌‌اي فرو‌رفتگي مشكين‌شهر

Role of Quaternary Tectonic and Climatic Factors on the Geomorphological Changes of Meshkin Shahr Depression Alluvial Fans

اهداف و زمينه‌ها: با توجه به مطالعات ميداني و كتابخانه‌اي، يكي از ويژگي‌هاي مهم دوره كواترنري چشم‌انداز توده سبلان، تغييرات اقليمي و فعاليت‌هاي تكتونيكي است. بنابراين فعاليت‌هاي تكتونيكي و تغييرات اقليمي، به همراه ساير عوامل داخلي و خارجي به‌طور همزمان و همراه هم در شكل‌گيري و تحول مخروط‌افكنه‌هاي كواترنري فرو‌رفتگي مشكين‌شهر نقش غيرقابل‌انكار داشته‌اند. هدف اين پژوهش، بررسي نقش عوامل تكتونيكي و اقليمي دوره كواترنري در تحول ژئومورفولوژيك مخروط‌افكنه‌هاي فرو‌رفتگي مشكين‌شهر بود. روش‌‌شناسي: ابتدا با استفاده از خطوط ميزان، شبكه آبراهه‌ها و نقاط ارتفاعي (DEM)‌ منطقه به عنوان نقشه پايه با دقت 20متري در محيط GIS‌ تهيه شد و سپس داده‌هاي مورد نياز جهت محاسبه شاخص‌هاي ژئومورفيك (تقعر رودخانه‌ها، پروفيل نيمه لگاريتمي رودخانه‌ها و برش رأس مخروط‌افكنه‌ها)، رسم نقشه‌هاي (توپوگرافي و شبكه‌هاي رودخانه‌اي) و پروفيل‌هاي مختلف از آن استخراج گرديد. بررسي شواهد رسوبي از طريق لوگ‌هاي ‌زمين‌شناسي امكان‌پذير شد. براي مرزبندي حوضه‌هاي آبريز و مخروط‌افكنه‌ها از نرم‌افزارهاي Arc Hydrow‌ و Google Earth و براي رسم لوگ‌هاي ‌زمين‌شناسي از نرم‌افزار Rock Works 16 استفاده گرديد. در پژوهش حاضر به صورت گسترده از مشاهده ميداني استفاده شد. يافته‌ها: دو پديده مهم آتش‌فشان-تكتونيك و تغييرات اقليمي دوره كواترنري، نقش قاطع در شكل‌گيري و تحول مخروط‌افكنه‌‌هاي كواترنري فرو‌رفتگي مشكين‌شهر‌ داشته است. همزمان‌بودن فعاليت آتش‌فشاني سبلان با حاكميت يخچال‌ها و بارندگي سيل‌آسا در عهد پلئيستوسن پسين، موجب ايجاد جريان گلي (لاهار) به‌صورت دوره‌اي شده و رسوب‌گذاري در مخروط‌افكنه‌ها و حوضه‌ها را به دنبال داشته است. در مقابل، تغيير اقليم از دوره يخچالي به بين‌يخچالي در عهد هولوسن و آرامش تكتونيكي، موجب برش حوضه‌ها و مخروط‌افكنه‌هاي وابسته شده است. نتيجه‌گيري: چشم‌انداز سبلان به‌عنوان مهم‌ترين كنترل‌كننده مخروط‌افكنه‌هاي فرو‌رفتگي مشكين‌شهر در يك مرحله گذار قرار دارد؛ به اين معني كه از يك مرحله تكتونيك به يك مرحله غيرتكتونيك يا آرامش تكتونيك و از يك دوره يخچالي به يك دوره بين‌يخچالي مانند شرايط امروزي رسيده است.

Aims & Backgrounds Based on field and literature studies, one of the most important features of Sabalan Quaternary landscape, are climate changes and tectonic activities. So tectonic activities and climate changes, along with other internal and external factors simultaneously had an undeniable role in the formation and evolution of Quaternary fans of Meshkin Shahr depression. The purpose of this study was to investigate the role of tectonic and climatic factors of quaternary period in geomorphological evolution of Meshkin Shahr fans. Methodology To achieve this goal, first of all, using contour line, stream network and elevation points, the digital elevation model of region, was prepared as a base map. Then the data needed to calculate geomorphic indices and various profiles were extracted. Geological logs are used to investigate sedimentary evidence. In addition, Arc hydro and Google earth have been used to outline catchments and fans area. In addition, to draw geological logs, Rock works 16 software was used. Most importantly, we have used extensively field observations. Findings The two major phenomena of volcanic-tectonic and climate changes in the Quaternary period have played a decisive role in the formation and development of the Quaternary fans of Meshkin Shahr depression. Simultaneously, the Sabalan volcanic activity with glacial dominate or tundra storm during the late Pleistocene led to the formation of a mudflow periodically and sedimentation in fans and basins. In contrast, climate change from glacial period to interglacial during the Holocene and tectonic relaxation has caused the incision of basins and fans. Conclusion Sabalan’s landscape as the main controller of Meshkin Shahr Depression Fans is at a transitional stage, which means that it has undergone a tectonic stage to a non-tectonic stage, and also, it has undergone a glacial to an interglacial period such as the present conditions.