توان رسوب‌زايي در رخساره‌هاي ژئومورفولوژي شهرستان گناباد؛ ارزيابي با تونل باد و مدل اريفر 1

Investigation of the Potential of Sedimentation in Geomorphologic Facies in Gonabad Township Using Wind Tunnel and IRIFR1 Model

اهداف و زمينه ­ها: با توجه به اينكه بخش وسيعي از ايران در مناطق خشك و نيمه‌خشك قرار دارد و هر ساله فرسايش بادي و وقوع طوفان­هاي گرد و غبار خسارت­هاي قابل توجهي بر منابع زيستي و اقتصادي وارد مي­كند، لزوم بررسي فرسايش احساس مي­شود. اين پژوهش با هدف بررسي توان رسوب‌زايي رخساره‌هاي ژئومورفولوژي شهرستان گناباد انجام شد. روش‌شناسي: تعيين شدت فرسايش بادي، با استفاده از تونل باد و مدل تجربي اريفر انجام گرفت. ابتدا نقشه رخساره­هاي ژئومورفولوژي منطقه تهيه شد. در منطقه، 17 رخساره شناسايي و پس از بررسي، مناطق كوهستاني و فاقد پوشش خاكي و مناطقي كه پتانسيل ايجاد گرد و غبار نداشتند از نمونه­برداري حذف گرديد. عمليات برداشت نمونه از 14 رخساره باقيمانده انجام گرفت. نمونه‌ها توزين و به مدت 10 دقيقه در دستگاه تونل باد با سرعت 10 متر در ثانيه قرار داده و سپس مجدد توزين گرديد. اختلاف وزن حاصل بيانگر ميزان فرسايش بادي از يك سطح معين بود. همچنين در مدل اريفر 1، 14 رخساره براساس نظر كارشناس وزن­دهي شد. يافته ­ها: براساس نتايج تونل باد، ميزان فرسايش بادي در منطقه مورد مطالعه در رخساره تپه­ هاي ماسه ­اي، بيشترين و در دشت‌هاي با پستي و بلندي و فرسايش آبي نسبتاً زياد، كمترين مقدار و براساس مدل اريفر 1 در رخساره تپه ­هاي ماسه‌اي بيشترين و دشت­هاي با پستي و بلندي و فرسايش آبي كم و سنگريزه زياد كمترين مقدار بود. نقشه حساسيت به فرسايش بادي در منطقه مورد مطالعه تهيه و به 5 كلاس توده سنگي و غير قابل فرسايش، حساسيت خيلي كم، كم، متوسط و زياد تقسيم شد. نتيجه‌گيري: از آنجا كه بيش از 28% از منطقه در كلاس حساسيت متوسط به بالا قرار دارد، كاربرد تكنيك­هاي حفاظت خاك در برابر قدرت فرسايندگي باد نظير بادشكن، بذرپاشي و كاهش چرا در اين مناطق(به‌خصوص پهنه‌هاي شمال ­غربي) ضروري است.

Aims & Backgrounds Considering the fact that a large part of our country is in arid and semi-arid regions and every year wind erosion and dust storms cause significant damages to the country’s bioeconomic resources, it is necessary to study this phenomenon. This study investigated the erosion rate of geomorphological facies of Gonabad city in relation to wind erosion. Methodology The wind erosion intensity was determined using wind tunnel and experimental model of IRIFR1. In the region, 17 facies were identified and mountainous and non-covered areas and areas that were not potentially dusty were excluded from the study. Sampling operations were performed on the remaining 14 facies. The samples were weighed and placed in a wind tunnel at 10 m / s for 10 minutes and then weighed again. The weight difference indicates the amount of wind erosion from a given level. Also in the IRIFR1 model 14 facies were weighted according to expert opinion. Findings According to the results of wind tunnel, wind erosion in the study area was highest in sand dune facies and in low and high plains and relatively high water erosion was lowest and according to IRIFR1 model in sand dunes was highest and in low and high plains and low water erosion and high pebbles were the least. Wind erosion sensitivity map was prepared in the study area and divided into five classes of rock mass and non-erosion, very low sensitivity, low, medium and high sensitivity. Conclusion Given that according to the analysis of samples in the wind tunnel, more than 28% of the area is in the medium to high sensitivity class, applying soil protection techniques against wind erosive power such as windbreakers, seeding and grazing reduction in these areas (especially the area Northwest) seems necessary.