تحليل و بررسي گفتمان رمان صخب‌البحيره از محمّد البساطي (در پرتو رويكرد انتقادي نورمن فركلاف)

تحليل گفتمان انتقادي، از شاخه­هاي برجسته و سيري تكويني از تحليل گفتمان در مطالعات زبان­شناختي است كه فراتر از توصيف صِرف داده­هاي زباني، فرآيندهاي ايدئولوژيك و بافت­هاي موقعيتي، اجتماعي و بينامتني مؤثّر بر شكل­گيري گفتمان را در كانون توجّه خود قرارمي‌دهد. از مهم­ترين و مدرن­ترين رويكردهاي تحليل گفتمان انتقادي، الگوي تحليلي نورمن فركلاف است. در اين روش، گفتمان در سه سطح توصيف، تفسير و تبيين، بررسي مي­شود. پژوهش حاضر، با روش توصيفي – تحليلي و در پرتو رويكرد نورمن فركلاف، به تحليل و بررسي گفتمان رمان صخب­البحيره از محمّد البساطي كه جزء صد رمان برتر عربي است و جايزۀ بهترين رمان سال 1994 را به خود اختصاص داده، پرداخته­است. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه البساطي در سطح توصيف، با بياني ساده و دور از ابهام و با برقراري روابط ميان واژگان و استفاده از واژگان و اصطلاحات عاميانه و با بهره­گيري از ساختار جملات خبريه و معلوم، در پي تبيين ايده­هاي مورد نظرش است. در سطح تفسير، نويسنده با توجّه به بافت محيطي(درياچۀ مانزلا) و با استفاده از الگويي از پيش موجود، فضاي حاكم را با گفتماني غيرمستقيم؛ امّا منطبق با ديدگاه خويش، ترسيم نموده است. تبيين رمان بيانگر اين است كه تركيب اجتماعي و مشاهدۀ وضعيت مردم مصر، سختي­هاي مردم روستا و حاشيه­نشين و زندگي گذشتۀ البساطي، از دلايل مؤثّر در شكل­گيري گفتمان اصلي رمان هستند؛ امّا گفتمان غالب البساطي، بازتاب دهندۀ دقيق زندگي طبقات فرودست و حاشيه­نشين و تبيين زندگي آن­هاست.