معرفي دانش بومي آبخيزداري و آبخوانداري در كشور (مطالعه موردي استان هرمزگان)

امروزه توجه به دانش بومي در زمينه آب و خاك، به دليل كاركرد‌هاي مطلوب آن و به ويژه اطمينان از سازگاري بالا و حفظ توازن بوم شناختي و همچنين همراهي و مشاركت مردمي از اهميت بسزايي برخوردار است. آنچه به گردآوري و تدوين دانش بومي در سال‌هاي اخير اهميت مضاعف بخشيده است، ضرورت دستيابي به فناوري و دانش مناسبي است كه در عين پاسخگويي به نياز‌هاي رو به رشد جوامع، منابع محدود طبيعي را نيز به گونه‌اي پايدار مورد بهره برداري قرار دهد. رسيدن به اين دانش مناسب، تنها از راه تلفيق دانش رسمي و دانش بومي ميسر است بنابراين هر اقدامي براي گردآوري دانش بومي آبخيزداري و بهره گيري از اين حكمت ديرين و تلفيق آن با علوم نوين در شرايط كنوني امري ضروري است. مردم هرمزگان با توجه به محدوديت‌‌هاي اقليمي و خشكي محيطي اين خطه، از ديرباز اقدامات مختلفي را در زمينه بهره برداري از منابع آب و خاك و استحصال باران، كه به صورت سنتي و تجربي توسط خود مردم كسب شده، مورد استفاده قرار مي‌دهند. سامانه‌‌هاي سطوح آبگير باران، مديريت و بهره برداري سنتي از سيلاب‌ها، جداسازي آب شور و شيرين، حفظ خاك، بهره برداري از اراضي شيبدار و زراعت سيلابي مجموعه اقداماتي است كه توسط مردم در منطقه خشك هرمزگان، جزاير و كرانه‌‌هاي خليج فارس و سواحل درياي عمان مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين گنجينه شناسايي شده شامل شيوه‌‌هاي سنتي حفاظت و بهره برداري از منابع آب و خاك است كه با بررسي اجمالي اهداف و كاركرد‌ها، جانمايي و مكان يابي، چگونگي طراحي، اجرا و بهره برداري معرفي گرديده‌اند. در اين مقاله به معرفي اجمالي تعدادي از سازه‌‌ها و روش‌‌هاي سنتي آبخيزداري به عنوان يكي از الگو‌هاي دانش بومي آبخيزداري در استان هرمزگان پرداخته مي‌شود.

Indigenous knowledge in the field of water and soil has attracted great attention due to its desirable functions, in particular ensuring high compatibility and maintaining ecological balance as well as attracting popular support and encouraging participation. The need for technology and knowledge that, while responding to the growing needs of societies, will also use the natural resources of the environment in a sustainable manner has doubled the importance of collection and compilation of indigenous knowledge in recent years. Obtaining this knowledge is only possible through the combination of formal knowledge and indigenous knowledge. As a result, efforts to collect knowledge of native watershed management and attempts to integrate it with modern sciences are necessary in the present conditions. Due to climatic and environmental constraints of the area, people of Hormozgan have long used various practices in the field of exploitation of water and soil resources and rain harvesting. These techniques are traditionally and experimentally obtained by the people themselves. Rainfall basin systems, traditional management and exploitation of floods, saline and fresh water separation, soil conservation, utilizing sloped lands, and flood farming are a series of measures taken by people in the dry Hormozgan region, Persian Gulf islands and communities living on the coasts of the Persian Gulf and Oman Sea. These practices include the traditional ways of protecting and exploiting soil and water resources, which are presented here with an overview of goals, functions, location, design, implementation, and operation. In this article, a number of traditional watershed management structures and techniques are introduced as part of the larger collection of indigenous watershed management practices in Hormozgan province.