پهنه‌بندي زمين شناسي مناطق مستعد براي ايجاد و گسترش بندسارها در منطقه بيرجند

استان خراسان از جمله مناطقي است كه در آن، كشت ديم­زار به دليل بارش كم، امكان ­پذير نيست و لذا بندسار شيوه سنتي موثر در منطقه براي كشت سيلابي به حساب مي­آيد. محدوده مورد مطالعه در برگيرنده نقشه چهارگوش زمين شناسي بيرجند در مقياس 1:250000 است. اين منطقه، شهر بيرجند و مراكز جمعيتي متعدد از جمله سربيشه، دستگرد، حاجي­آباد، مرك، نوفرست، گيو، ماژان، خوسف، برمينگ، سرچاه شور و سهل­آباد را در بر مي­گيرد. اين مطالعه بر اساس بازديدهاي ميداني، بررسي‌هاي دورسنجي و پردازش تصاوير ماهواره‌اي گوگل ارث و پردازش اطلاعات پايه در محيط Arc GIS انجام شده است. در اين تحقيق، ابتدا بر اساس تنوع سازندهاي زمين شناسي، ميزان نفوذ­پذيري، درجات فرسايش­ پذيري و نوع بار رسوبي توليدي هر يك از واحدهاي سنگي مشخص گرديد. سپس مكان ­يابي مناطق مستعد احداث و توسعه بندسار بر اساس نقش كمي و كيفي سازندهاي زمين شناسي صورت گرفت. بر اساس پردازش تصاوير گوگل ­ارث منطقه مورد مطالعه، ميزان مساحت گستره بندسارهاي شناسايي ­شده منطقه، 24000 هكتار برآورد شد. وسعت مناطق دشتي و مخروط­ افكنه­اي منطقه كه مكان مناسبي براي توسعه بندسارها هستند به ميزان 658222 هكتار محاسبه گرديد كه حدود 07/42 درصد منطقه را پوشش مي­دهد. با مقايسه اين ارقام چنين استنباط مي­شود كه تنها 65/3 درصد از عرصه آبرفتي و دشتي در منطقه تاكنون تحت احداث و بهره ­برداري بندسارها قرار گرفته است. واحدهاي سنگي به لحاظ شدت فرسايش پذيري و نوع بار رسوبي توليدي، به طبقات مناسب، تا حدودي مناسب، نا مناسب و خيلي نا مناسب طبقه ­بندي شدند كه بر اساس نتايج آن مي­توان دريافت كه بيش از 75 درصد سازندهاي مناطق بالادست از پتانسيل نا مناسب و خيلي نا مناسب برخوردارند و تنها 25 درصد نواحي باقي­ مانده داراي اثرات مثبت براي احداث بندسارها مي­باشند. لذا بايست با در نظر گرفتن عامل زمين شناسي و تلفيق با ساير عوامل از جمله شيب منطقه و ميزان وقوع سيلاب آبراهه­ها نسبت به تعيين مناطق توسعه بندسارها اقدام جامع به عمل آورد.

Khorasan Province is one of the areas in which it is not possible to cultivate farmlands because of low rainfall, and hence, flood farms (bandsar in local dialect) are considered an effective traditional method for flood cultivation in the region. We used a geological map of Birjand at a scale of 1: 250,000 to select the study area. This area includes the city of Birjand and numerous population centers such as Sarbisheh, Dastgerd, Hajiabad, Morak, Naferest, Giv, Mazhan, Khosf, Berming, Sarchah Shour, and Sahl Abad. In this research, based on the diversity of geological formations, the degrees of erodibility and the type of sediment load produced by each rock unit were determined. Then, appropriate areas for the development of bandars were located based on the quantitative and qualitative role of geological formations. Based on the processing of Google Earth images from the study area, the area covered by bandsars in the region was calculated to be 24,000 hectares. The plains and alluvial fans of the region, which are potential locations to develop flood farms, are estimated at 658222.2 hectares, covering about 42.07% of the total area. By comparing these figures, it is estimated that only 3.65% of alluvial fans and plains in the region have been under construction and utilization for bandsars. The rock units were classified into appropriate, semi-appropriate, inappropriate and very inappropriate based on the severity of erodibility and the type of sediment load produced. Based on the results, it can be concluded that more than 75% of the formations in the upstream areas have poor potential and only 25% of the remaining districts have the potential for establishment of bandsars. Therefore, considering geology and other factors such as slope and occurrence of flood waters, it is necessary to take comprehensive measures to determine areas suitable for development of bandsars.