بررسي تنوع ژنتيكي درختان نر موجود در يك جمعيت پسته وحشي سرخس به منظور شناسايي ژنوتيپ‌هاي گرده‌دهنده اميد بخش

Investigating the Genetic Diversity of Male Trees in a Wild Sarakhs Pistachio Population and Identifying Promising Pollinizer Genotypes

ژرم‌پلاسم دست‌مايه اصلي اصلاح نباتات و از مهم‌ترين گنجينه‌هاي ملي هر كشوري است كه حفاظت از آن به منزله حراست از دارايي‌هاي ملي محسوب مي‌شود. ايران يكي از بزرگترين و بي‌نظيرترين جنگل‌هاي پسته خودروي سرخس (Pistacia vera L. var. Sarakhs) جهان را در دل خود جاي داده است كه يك ذخيره و منبع ژنتيكي ارزشمند محسوب مي‌گردد. به‌منظور شناسايي ژنوتيپ‌هاي گرده‌دهنده برتر پسته موجود در يك جمعيت متعلق به واريته سرخس، مطالعه‌اي در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با 5 تكرار بر روي 188 ژنوتيپ نر به مدت 3 سال به اجرا در آمد. نتايج حاصل از ارزيابي اوليه صفات مورفو-فيزيولوژيك و فنولوژيك گل‌آذين نشان داد كه گرده‌دهنده‌هاي مورد مطالعه در 33 گروه ژنوتيپي دسته‌بندي شدند. تجزيه واريانس داده‌ها حاكي از آن بود كه بين ژنوتيپ‌هاي گرده‌دهنده منتخب در تمامي صفات اندازه‌گيري شده اختلاف معني‌داري وجود داشت. طول دوره گل‌دهي ژنوتيپ‌هاي نر در اين جمعيت برابر با 35/2 روز ثبت گرديد كه نشان از تنوع قابل توجه در بين گرده‌دهنده‌هاي سرخس مي‌باشد. يافته‌ها نشان داد كه به‌طور كلي ژنوتيپ‌هاي نر پسته وحشي سرخس از طول دوره گل‌دهي كوتاه‌تر، گل‌دهي دير هنگام‌تر، اندازه گل‌آذين كوچك­تر و حجم دانه گرده كمتري نسبت به نرهاي اهلي برخوردار بوده اما درصد جوانه‌زني دانه گرده بالاتري داشتند. ارزيابي‌هاي نشان داد كه از ميان 33 ژنوتيپ منتخب، M5 علاوه بر توانايي توليد دانه گرده مطلوب، داراي هم‌پوشاني مناسبي با زمان گل‌دهي ارقام تجاري احمدآقايي، كله‌قوچي و اوحدي بود. در بين ژنوتيپ‌هايي كه زمان گل‌دهي آنها با رقم اكبري هم‌پوشاني داشت، پنج ژنوتيپ M12، M13، M14، F4M و M106 به‌عنوان گرده‌دهنده‌هاي برتر براي اين رقم تجاري انتخاب گرديدند. تحليل خوشه‌اي صفات اندازه‌گيري شده بر مبناي مربعات فواصل اقليدسي به روش Ward، 33 ژنوتيپ گرده‌دهنده‌ را در دو گروه اصلي و پنج زيرگروه تقسيم‌بندي نمود. ارزيابي‌هاي انجام شده به خوبي نشان داد كه اين كلكسيون به عنوان يك ژرم‌پلاسم ارزشمند، از تنوع و پتانسيل اصلاحي بالايي برخوردار بوده كه مي‌تواند در برنامه‌هاي به‌نژادي ارقام گرده‌دهنده مورد استفاده قرار گيرد.

Plant Germplasm is the main source used by the plant breeders and the most important national treasures of any country. Iran has one of the largest and most unique wild species of pistachio (Pistacia vera L., var. Sarakhs) forests in the world, which is a valuable genetic resource. The main objective of the present study was to investigate the genetic diversity of male genotypes in this collection and determine the genetic distance and their grouping. Detecting characteristics of each group of these genotypes, which can be indicated the genetic value for productivity in breeding programs was another perspective of the project. The present study was carried out in a randomized complete block design (RCBD) with 5 replications for 3 years (2017-2019) at Station 2 of Pistachio Research Center. The results of evaluation genetic variation with morpho-physiological indices and phonological stages of flowering showed that 188 males of these populations are classified in 33 different genotypic groups. The results of analysis of variance (ANOVA) showed that there was a significant difference between selected genotypes in all measured traits. Flowering period of male genotypes in this population was 35.2 days, indicating significant variation at flowering time among male genotypes. Compatibility assessments showed that among 33 male genotypes, M5 in addition to its ability to produce suitable pollen grains had a good overlap with flowering time of commercial cultivars including Ahmad Aghaei, Kaleh-Ghoochi and Owhadi. Genotypes M12, M13, M14, F4M and M106 were selected as the ideal pollinizers for Akbari cultivar among the genotypes overlapping with this commercial cultivar. Grouping genotypes based on square Euclidean distance showed that male populations were classified into 2 main and 5 subgroups, confirming the existence of widespread genetic diversity in wild "Sarakhs" pistachio. The finding demonstrated that this collection, as a valuable germplasm, has a high diversity and breeding potential that can be used in pistachio breeding programs.