بررسي تحليلي ديدگاه ملاصدرا و علامه طباطبايي درباره «قلم» با رويكرد فلسفي و روايي

در آيات و روايات اسلامي، دو اصطلاح «قلم» و «لوح» در كنار هم به كار رفته و از مراتب علم فعلي خداوند دانسته شده است. از همين‌رو، دو اصطلاح ياد شده در فلسفه اسلامي نيز راه يافته و جزو مسائل فلسفه اولي قرار گرفته است. در اين ميان، فيلسوفاني مانند ملاصدرا، به گونه‌اي اجمالي و علامه طباطبايي، به گونه‌اي تفصيلي، با بهره‌گيري از آموزه‌هاي ديني كوشيده‌اند از «قلم» و «لوح»، تبيين فلسفي ارائه دهند. در جستار حاضر، ديدگاه ملاصدرا و علامه طباطبايي درباره «قلم» به شيوه توصيفي - تحليلي و با رويكرد روايي و فلسفي مورد بازخواني، تحليل و بررسي قرار گرفته است. در پايان اين نتيجه به دست آمده كه براساس روايات و مباني حكمت متعاليه، «قلم» و «اقلام» از حقايق عالم عقل مي‌باشند كه در سلسله طولي هستي، نسبت به حقايق پايين‌تر از خود جنبه فاعلي داشته و واسطه فيض شمرده مي‌شوند. همچنين مي‌توان قلم را برابر با عالم عقل و لوح را برابر با عالم مثال دانست كه نسبت به عالم عقل جنبه قابلي دارد و حقايق را از آن عالم دريافت مي‌كند. شايان ذكر است كه ميان اين دو تفسير ناسازگاري وجود ندارد و تفاوت تنها به نحوه اعتبار عقلي باز مي‌گردد.

no abstract