تأثير كاربري‌هاي جنگل، مرتع و كشاورزي و اقليم بر ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي خاك در استان ايلام

Impact of Forest, Rangeland and Agriculture Land Uses and Climate on Soil Physical and Chemical Properties in Ilam Province

اقليم و كاربري اراضي، دو عامل مهم مي‌باشند كه بر خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك تأثير زيادي دارند. اين پژوهش به‌منظور بررسي تأثير اقليم و كاربري­ اراضي بر خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك در سال 1395 در استان ايلام انجام گرفت. پس از بررسي‌هاي اوليه، منطقه ايوان با اقليمي نيمه‌‌مرطوب و گنجوان با اقليمي نيمه‌خشك در استان ايلام انتخاب گرديدند. در هر منطقه، سه كاربري شامل جنگل، مرتع و كشاورزي در نظر گرفته شد. پس از بررسي­هاي ميداني در هر كاربري، پنج نمونه مركب با سه تكرار از عمق­هاي سطحي (10-0 سانتي‌متري) و تحتاني (30-10 سانتي‌متري) خاك به‌صورت تصادفي برداشت گرديد. نتايج نشان داد بيشترين مقدار آهك (47/85 درصد) و سيلت خاك (31/75 درصد) در اقليم نيمه‌خشك گنجوان به‌دست آمد. خاك­ هاي اقليم نيمه‌مرطوب ايوان بيشترين مقدار رس و پتاسيم قابل جذب را دارا بود. بيشترين مقدار جرم مخصوص ظاهري (1/87 گرم بر سانتي‌متر مكعب) در اقليم نيمه‌خشك گنجوان تحت تأثير كاربري كشاورزي در عمق تحتاني خاك به‌دست آمد. كمترين مقدار جرم مخصوص ظاهري (1/08 گرم بر سانتي‌متر مكعب) در اقليم نيمه‌مرطوب ايوان در عمق سطحي خاك تحت تأثير كاربري جنگل مشاهده گرديد. بيشترين ميزان ماده آلي در كاربري جنگل در اقليم نيمه‌مرطوب ايوان به‌دست آمد، كه 42/85 درصد بيشتر از اقليم نيمه‌خشك گنجوان بود. كاربري كشاورزي، كمترين ميزان ماده آلي (4/37 درصد) را داشت. بيشترين مقدار نيتروژن (514/. درصد) و فسفر قابل جذب (35/04 ميلي­ گرم در كيلوگرم) در اقليم نيمه‌مرطوب ايوان تحت كاربري جنگل به‌دست آمد. در منطقه نيمه‌مرطوب ايوان مقدار كلسيم و منيزيم محلول در خاك تحتاني (30-10 سانتي­ متري) در مقايسه با خاك سطحي (10-0 سانتي­ متري) بيشتر بود. به‌طور كلي با تغيير كاربري از جنگل به زمين زراعي در اقليم‌هاي نيمه‌خشك گنجوان درصد رس، ماده آلي و غلظت عناصر نيتروژن، فسفر و پتاسيم قابل جذب كاهش يافت. بنابراين، مديريت صحيح كاربري اراضي در اقليم‌هاي نيمه‌خشك براي حفظ مطلوب ويژگي­ هاي خاك بسيار ضروري است.

Climate and land use are two important factors which are greatly influence on soil physical and chemical properties. This research was conducted to study the effects of climate and land use on physical and chemical properties of soil in Ilam province in 2016. After initial studies, Ivan area with semi-humid climate and Ganjavan with semi-arid climate in Ilam province were selected. In each region, three land uses including forest, rangeland and agricultural were considered. After field studies in each land use, five soil samples were taken from 0-10cm and 10-30cm depths and collected randomly. The results showed that the highest amount of soil lime (47.85%) and soil silt (31.75%) were obtained in semi-arid climate of Ganjvan. The soils of Ayvan as a semi-humid climate had the highest amount of clay and K available. The highest bulk density (1.87 g.cm-3) was obtained in semi-arid climate of Ganjavan under the effect of agricultural use at lower soil depth. The lowest amount of bulk density (1.08 g.cm-3) was observed in semi-humid climate of Ayvan in the soil surface depth under forest land use. The highest amount of organic matter was obtained in forest land use in semi-humid climate in Ayvan, (42.85 %) which was more than semi-arid climate of Ganjvan. Agricultural land use had the lowest amount of organic matter (4.37%). The highest amount of N (0.514%) and P (35.04 mg kg-1) concentrations were obtained in forest land use in the semi-humid climate of Ayvan. The amount of Ca and Mg concentration in subsoil solution (10-30cm) layer was higher than topsoil solution (0-10cm) layer in Ayvan. In general, by changing land use from forest to farm, the percentage of clay, organic matter, nitrogen, phosphorus, and potassium available decreased in semi-arid climates of Ganjvan. Therefore, proper land use management in semiarid climates is essential for optimal preservation of soil properties.