شيوه‌هاي تربيت بر پايۀ اصول عرفاني در حديقة الحقيقه سنايي

تعليم كوششي براي آشنا ساختن نسل جوان با دستاوردهاي نسل‌هاي گذشته و تربيت به معني پرورش نفس انسان براي درك فضايل است. موضوع ادبيات تعليمي، مسائل تربيتي است. متون عرفاني را نمي‌توان بدون در نظر گرفتن جنبه‌هاي تربيتي آن بررسي كرد؛ چون پرورش فضايل اخلاقي، ارزش‌هاي فلسفي و ديني، كمال، زيبايي و معرفت را در اولويت قرار مي‌دهد. اما تعليم و تربيت عرفاني به موضوعات فراتر از مسائل سطحي اخلاقي مي‌پردازد؛ زيرا سالك از اين مراحل گذشته و با عرفان عملي، در مقام رسيدن به قرب حق است. بنابراين اعمال و رفتاري را تعليم مي‌دهد كه به تصفيۀ باطن و تعالي روحي مي‌انجامد. حديقۀ سنايي به‌عنوان اولين منظومۀ تعليمي عرفاني شناخته مي‌شود. پرسش اصلي و هدف پژوهش حاضر، مسئلۀ ارتباط روش‌هاي تربيتي حديقه با اهداف و اصول عرفاني است. بدين منظور آموزه‌هاي تربيتي حديقه، از منظر اصول تعليم و تربيت در متون تصوف و عرفان بازخواني گرديد و داده‌هاي آن به‌روش كتابخانه‌اي گردآوري شد. اين تحقيق ماهيت توصيفي و رويكرد تحليلي دارد و بر مبناي يافته‌هاي آن، درون‌گرايي در قالب معرفت، عشق و انحلال فرديت، اصول مهم تربيت عرفاني هستند كه سالك متربي بايد با اتكا به آن‌ها مراحل و منازل مختلف را براي وصال به حقيقت طي كند. تعليم پير در قالب آموزه‌هاي مستقيم و غيرمستقيم، روش‌هاي ديگرسازي هستند كه در مكتب سنايي براي تربيت سالك به‌ كار مي‌رود تا او بتواند شايستگي خودسازي مورد نظر سنايي را به‌ دست آورد. با اين نتايج، حديقۀ سنايي، يكي از مراجع ادبي‌تعليميِ اهداف و روش‌هاي تربيت عرفاني به شمار مي‌آيد.