زمينه‌هاي كاربست اخلاقي صور خيال در شاهنامۀ فردوسي (با رويكرد به مفهوم خودسازي و اصلاح از درون)

The areas of moral application of imaginary imagery in Ferdowsi's Shahnameh (With an approach to the concept of self-improvement and correction from within

اگرچه فردوسي در شاهنامه، روايت‌گر حماسه­ هايي است كه ملت ايران در طول سال­ها و سده­ ها از سر گذرانده است، اما در قالب اين روايت‌گري، از پرداختن به مسائل اخلاقي و انسان‌ساز غافل نبوده است. شخصيت­هايي كه در اين اثر مي­بينيم، هم براي برپا داشتن كيان كشور مبارزه مي­كنند و هم براي اهتزاز درفش خوي و منش نيكو. يكي از مفاهيم اخلاقي در شاهنامه، خودسازي يا اصلاح از دورن است كه فردوسي با بهره­مندي از ظرفيت­هاي صورت­هاي خيالي (تشبيه، استعاره، كنايه و مجاز) آن را تشريح كرده است. در مقالۀ حاضر، با تكيه بر روش توصيفي­تحليلي، كاركرد اين صنايع ادبي در تبيين مقولۀ خودسازي و به اشتراك­گذاري آن با مخاطبان عام و خاص، بررسي و كاويده شده است. به نظر مي­رسد در ميان صور خيالي، تشبيه و كنايه به ترتيب از بيشترين بسامد برخوردار بوده ­اند. هم‌چنين، مهم­ترين شخصيت ­هاي خودساخته در شاهنامه، رستم و سياوش هستند و در مقابل، افراسياب، ضحاك و جمشيد، از مؤلفه­ هاي خودسازي دور افتاده­اند. راهكارهايي كه فردوسي براي رسيدن به كمال و خودسازي ارائه كرده، با بهره­گيري از ظرفيت­ هاي صور خيال، بهتر محقق شده است.

Although Ferdowsi, in Shahnameh, is a narrator of the epics that the nation of Iran has undergone over the years and centuries, but in the form of this narrative, it has not been neglected to address ethical and humanitarian issues. The characters in this work are both fighting for the establishment of the nation and for promoting the good ethos. One of the moral concepts in Shahnameh is the self-improvement or reformation of Duran, which Ferdowsi describes using the capacities of imaginary forms (likeness, metaphor, indecision, and permissible). In this article, based on a descriptive and analytical method, the work of these literary industries has been explored and explained in order to explain the issue of self-creation and its sharing with general audiences. It seems that among the imaginary forms, likeness has been the most frequent. Also, the most important personalities in Shahnameh are Rostam and Siavash. On the other hand, Afrasiab, Zahak, and Jamshid are the most prominent individuals who are remote from self-development. The solutions that Ferdowsi has come to achieve perfection and self-perfection has been better realized using imaginative capacities.