آثار اخلاقي حق بر خويشتن در آموزه‌هاي اسلامي

Ethical Implications of the Self-Ownership in Islamic Teachings

زمينه و هدف: حق بر خويشتن در آموزه‌ها و مكاتب مختلف داراي تفاسير متفاوتي است و بر اين اساس محدوده اختيار و آزادي عمل افراد معناي خاصي مي‌يابد. پژوهش حاضر به تحليل مبحث حق بر خويشتن در آموزه‌هاي اسلامي و آثار اخلاقي آن مي‌پردازد. مواد و روش‌ها: اين مطالعه تحليلي به شيوه اسنادي با استفاده از آيات، روايات و ادله فقهي و حقوقي در بررسي حق بر خويشتن در آموزه‌هاي اسلامي و تحليل آثار اخلاقي آن انجام شد. يافته‌ها: در آموزه‌هاي اسلامي، حق بر خويشتن به معناي خودمختاري مطلق نيست كه همه پرده‌هاي اخلاق جمعي و حتي فردي را كنار مي‌نهد. عقل و شرع به عنوان دو حامي و حتي هدايتگر آزادي فردي، نقش مهمي در محدودساختن حق بر خويشتن دارند. در اخلاق و حقوق اسلامي، انسان مسلط بر نفس خويش است، به اين معنا كه بر اوقات، اعمال و شؤون خود مسلط است، اما نمي‌تواند به خواست خود حياتش را سلب كند، لذا اصولاً خودكشي و قتل از روي ترحم نامشروع است. در تسلط بر اعضاي بدن نيز، هر اقدامي كه به ضرر شديد غير عقلايي برخود منجر شود، نامشروع است، لذا مصالحه بر قطع عضو، نامشروع و اهداي عضو در موارد مشخص مشروع است. نتيجه‌گيري: حق بر خويشتن در آموزه‌هاي اسلامي به معناي آزادي در ضرررساندن به خود يا ديگري نيست. از اين رو در آموزه‌هاي اسلامي، اخلاق به معناي همزيستي مسالمت‌آميز انسان‌ها با توجه به خير عمومي و جمعي قوام مي‌يابد كه نقطه مقابل فردگرايي افراطي در نظام‌هاي حقوقي غربي است.

Background and Aim: The Self-Ownership in different doctrines and schools has different interpretations and accordingly the scope of freedom of action of individuals has a particular meaning. The present study analyzes the topic of the Self-Ownership in Islamic teachings and its ethical implications. Materials and Methods: This analytical study was conducted using verses, narratives and Jurisprudential and legal arguments in examining the Self-Ownership in Islamic teachings and analyzing its ethical implications. Findings: In Islamic doctrine, the Self-Ownership does not mean absolute autonomy that excludes all aspects of collective and even individual morality. Wisdom and the Shari'a as both supporters and guides of individual freedom have an important role in limiting the Self-Ownership. In Islamic ethics and law, human is dominant over himself; that means, he is dominant over his time and affaires, but he cannot forgo his own life based on his own will. Therefore, suicide and euthanasia are basically illegitimate. In the control of the body organs, any action that causes serious unintentional harm to itself is unlawful. Thus, compromise on organ amputation is illegitimate and organ donation is legitimate in certain cases. Conclusion: The Self-Ownership in Islamic doctrine does not mean freedom to harm one or the other. Thus in Islamic doctrine, ethics means the peaceful coexistence of human beings with a view to the common good, which is the opposite of extremist individualism in Western legal systems.