معيارهاي ماژور و مينور تشخيصي سوءمزاجات كبد در طب سنتي ايران: يك مطالعه كيفي

سوءِمزاج كبد يكي از مفاهيم اصلي و پايه در طبّ سنّتي ايران است. باوجوداين،‌ ميزان اهميت هر يك از معيارهاي تشخيصي اين بيماري و روش ارزيابي آن‌ها به‌روشني مشخص نيست. هدف از اين مطالعه تعيين معيارهاي تشخيصي ماژور و مينور سوءِمزاجات كبد در طبّ سنّتي ايران است. مواد و روش‌ها: اين پژوهش، يك مطالعۀ كيفي بر اساس مدل هيبريد يا تركيبي از مطالعات نظري و تجربي است. در مرحلۀ نظري، پس از بررسي 11 كتاب از متون اصلي طبّ سنّتي ايران، پايگاه‌هاي علمي معتبر با كليدواژه‌هاي «كبد» و «مزاج» به زبان فارسي و انگليسي جست‌وجو شد. سپس در مرحلۀ تجربي، براي بررسي تجربۀ متخصصان طبّ سنّتي در تشخيص سوءِمزاجات كبد، با 16 متخصص طبّ سنّتي مصاحبۀ نيمه‌ساختاريافتۀ چهره‌به‌چهره انجام شد. داده‌ها به روش تحليل محتواي قراردادي تحليل شد. سپس ميزان اهميت و اولويت تشخيصي هر يك از علائم، به روش بحث گروهي با حضور 10 تا 12 نفر از اساتيد ارزيابي شد. يافته‌ها: در اين مطالعه 6 معيار ماژور و 6 معيار مينور براي سوءِمزاج گرم و سرد كبد و 8 معيار ماژور و 10 معيار مينور براي سوءِمزاج تر و خشك كبد تعيين شد. نتيجه‌گيري: برخي شاخص‌هاي تشخيصي ازجمله نبض و ادرار كه اهميت بالايي در متون دارند، هنوز كاربردي نشده‌اند. شاخص‌هاي فنوتيپ، رنگ بدن، عطش و برخي علائم نظير احساس خستگي و كسالت و تضر و انتفاع سيستميك مهم‌ترين نقش را در تعيين سوءِمزاج كبد دارند. انجام مطالعات بيشتر و اعتبارسنجي شاخص‌هاي مطرح‌شده و ابزارسازي جهت تعيين سوءِمزاجات كبد توصيه مي‌شود.

Introduction: Liver dystemperament is one of the main concepts of Iranian Traditional Medicine. However, the significance of its diagnostic criteria is not clear. The purpose of this study is to determine the major and minor diagnostic criteria of liver dystemperament in Iranian Traditional Medicine. Methods: This study is a qualitative study based on a hybrid model or a combination of theoretical and empirical studies. At the theoretical stage, 11 books of the main texts of Iranian Traditional Medicine were reviewed and scientific databases were searched by the keywords "liver" and "temperament" (mizaj) in Persian and English. Then, in order to examine the diagnostic method and the importance of each of the criteria, a semi-structured face-to-face interview was conducted with 16 traditional medicine specialists. The data were analyzed through conventional content analysis. Then, the significance and diagnostic priority of each of the symptoms were assessed through a discussion group featuring 10-12 professors. Results: In this study, six major criteria and six minor criteria were identified for hot and cold dystemperament and eight major and ten minor criteria were identified for wet and dry liver dystemperament. Conclusion: This study is the first study to assess the importance of symptoms from the viewpoint of traditional medicine specialists and can be considered as an important step forward in integrating the methods of traditional Iranian medicine in terms of diagnosis and treatment. Further studies, as well as validation of the proposed diagnostic indicators and tools for liver dystemperament, are recommended.