مطالعه تطبيقي سه نهاد بطلان، فساد و عدم وجود قرارداد در فقه اماميه، فقه حنفي و حقوق فرانسه

Comparative Study of Nullity, Corruption and Absence of the Contract in Imami Jurisprudence, Hanafi Jurisprudence and French Law

يكي از دستههاي گوناگون ضمانت اجراهاي قراردادي، ضمانت اجراهاي ناظر به فقدان يكي از عناصر ضروري تشكيل قرارداد است. در حقوق ايران معمولاً تنها از بطلان قرارداد صحبت به ميان ميآيد و آن را با فساد قرارداد مترادف ميدانند؛ ليكن در فقه حنفي كه در برخي نظامهاي حقوقي منطقه نظير كشور افغانستان نيز مؤثر واقع شده است، براي فقدان برخي عناصر ضروري، ضمانت اجراي بطلان و براي برخي ديگر، ضمانت اجراي فساد را پيشبيني كردهاند و در واقع فساد را حدفاصل بطلان و صحت قرار داده‌اند. در نظام حقوقي فرانسه، در عرض بطلان، از مفهوم عدم وجود قرارداد نيز صحبت به ميان آمده است كه عمدتاً ناظر به فقدان رضا، موضوع و سبب تعهد است و در ساير موارد اصولاً از ضمانت اجراي بطلان استفاده ميشود. اين ضمانت اجراها ويژگيهاي مشتركي دارند و اصولاً مانع جريان آثار عقد ميشوند، ليكن هر يك از اين نهادها در نظام حقوقي منشأ، آثار و احكام اختصاصي نيز دارد. بهنظر ميرسد آنچه بهعنوان عدم وجود قرارداد در فرانسه بيان ميشود، به مفهوم بطلان در فقه حنفي شبيه است و نيز آنچه به‌عنوان بطلان در فرانسه مطرح است از برخي وجوه با فساد قرارداد در فقه حنفي مشابهت دارد، اين در حالي است كه در حقوق ايران تنها از نهاد بطلان صحبت ميشود و آنچه در ساير نظامها تحت عنوان فساد و عدم وجود قرارداد طرح ميگردد، در ايران تحت عنوان بطلان بررسي ميشود و با توجه به فقدان اثر عملي، دليل موجهي براي تفكيك آنها وجود ندارد.

Of the various categories of contractual performance bonds, performance bonds related to the absence of one of the essential elements of the contract can be mentioned. Usually, in Iranian Law, only the nullity of the contract has been mentioned and it has been considered synonymous with corruption of the contract, but in the Hanafi Jurisprudence that has affected some legal systems like Afghanistan, for the lack of some essential elements, performance bond for nullity has been considered and for others, performance bond for corruption has been considered and corruption has been regarded something between nullity and validity. In French Law, aside from nullity, the absence of the contract is also discussed which is mainly related to the lack of consent, subject and the cause for obligation, and in other cases, principally the performance bond for nullity is used. These sanctions have common characteristics and they are hindering the effectiveness of a contract, but each of these entities in the legal system have particular origin, effects and provisions specific for them. It seems that what is called in France, the absence of contract, is similar to the concept of nullity in Hanafi Jurisprudence and what is considered as nullity in France, in Hanafi jurisprudence is similar to the corruption of contract in some aspects. However, in Iran, only the entity of nullity has been discussed and what is called corruption and the absence of the contract in other systems, is discussed as nullity in Iran and given the lack of practical effect, there is not any good reasons to separate them.