مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - تحليل الگوهاي همديدي منجر به نابهنجاري دمايي و تغييرات دمايي دوره گرم در سه دهه اخير در منطقه غرب و شمال غرب ايران

چكيده فارسي :

تغييرات اقليمي و گرمايش جهاني يكي از چالش‌هاي پيش روي جامعه بشري است. هرگونه تغييري در دماي محيط مي‌تواند زيست و فعاليت همه عناصر جاندار را بر روي سياره زمين متأثر سازد. منطقه غرب و شمال غرب از زيستگاه‌هاي بسيار با اهميت كشور ايران است. براي شناسايي اين تغييرات در منطقه مطالعاتي ابتدا داده‌هاي 31 ايستگاه همديد از سايت مركز هواشناسي اخذ و داده‌هاي دماي روزانه دوره گرم سال براي بازه زماني 1989 تا 2018 مرتب‌شده‌اند. با توجه به تنوع اقليمي و عرض جغرافيايي منطقه مطالعاتي و ايجاد يك همساني نسبي دوره گرم سال در اين منطقه ماه‌هاي جون تا سپتامبر انتخاب شده است. براي آشكارسازي تغيير اقليم از نرم‌افزار آشكارسازي تغيير اقليم استفاده‌شده است. با استفاده از شاخص نمره استاندارد z ناهنجارهاي دمايي مشخص گرديد. معيار انتخاب نهايي ناهنجاري‌هاي ايستگاهي فراواني بالاي 50 درصد در ايستگاه‌هاي موردمطالعه بوده است. درنهايت 139 روز در دوره گرم داراي شرايط نابهنجار بوده‌اند. براي شناسايي الگوهاي همديدي در روزهاي همراه با نابهنجاري داده‌هاي تراز دريا با استفاده از ماتريسي به ابعاد 139*253 كه 6 عامل 95.20 درصد از رفتار اقليمي 4 ماه گرم سال را توجيه مي‌كرد. نتايج اين تحقيق نشان داد كه 5 الگوي كلي كنترل‌كننده اقليم منطقه در سال‌هاي نابهنجار مي‌باشد. در اين ميان دو الگو همراه با فرارفت گرم و باعث افزايش دما در تمام يا بخشي از منطقه شده و در سه الگو نيز شرايط همديدي منجر به فرارفت سرد و باعث خنك شدن هواي منطقه شده است. در الگوهاي فرارفت سرد عموماً تركيبي از دو سامانه واچرخند مهاجر و ناوه شرق اروپا نقش فرارفت سرد عرض‌هاي جنب قطبي را بر روي شمال غرب و غرب ايران بر عهده‌دارند. ولي در الگوهاي همديدي گرم در لايه زيرين كم‌فشار حرارتي عربستان و در لايه‌هاي بالايي پشته واچرخند عربستان نقش فرارفت گرم عرض‌هاي جنوبي باعث افزايش دما برروي منطقه بوده‌اند.