ارزيابي تاثير مورفومتري شبكه زه كشي بر نرخ رسوب و فرسايش حوضه‌هاي آبريز (نمونه موردي: 15 حوضه در شمال شرق ايران)

Evaluation of the impact of drainage network morphomety of The rate of sediment suspended yield (Case study: 15 basins in the North East of Iran)

آگاهي از نرخ رسوب و فرسايش در حوضه هاي آبريز و عوامل موثر در آن از مهم ترين دغدغه ها و چالش هاي فراروي متخصصان علوم زمين به ويژه ژئومورفولوژيست هاست. پارامترهاي مورفومتري شبكه زهكشي نقش بسيار تعيين كننده اي در نرخ رسوب حوضه ها دارد. در اين تحقيق به منظور ارزيابي همبستگي شاخص هاي مورفومتري شبكه زه كشي در نرخ رسوب سالانه، از مدل رقومي ارتفاعي (DEM)، نقشه هاي توپوگرافي رقومي، نقشه هاي زمين شناسي و آمار و اطلاعات دبي و رسوب 15 حوضه آبريز در شمال شرق كشور استفاده شد؛ و شاخص هاي ژئومورفومتري مانند تراكم زه كشي (Dd)، فركانس زه كشي (FD)، بافت زه كشي (T)، تراكم گسل (Df) طول آبراهه ها (BL)، نسبت انشعابات (Rb)، تعداد ناهنجاري سلسله مراتبي (Ha)، شاخص ناهنجاري سلسله مراتبي (a∆)، تراكم ناهنجاري سلسله مراتبي (Ga)، زمان تمركز (Tc) و واحدهاي حساس به فرسايش (E) براي هر يك از حوضه ها در محيط نرم افزار Arc GIS 10.5 محاسبه شد. با استفاده از روش (1987) Ciccacci , et al نرخ رسوب سالانه در يك حوضه ها برآورد شد. جهت اعتبار سنجي مدل از داده هاي رسوب سازمان آب منطقه اي استفاده و نرخ سالانه رسوب حوضه ها با منحني سنجه رسوب به دست آمد. سپس با استفاده از ضريب همبستگي پيرسون در محيط نرم افزار 17 SPSS، ارتباط شاخص هاي ذكر شده با نرخ رسوب سالانه بر حسب ton/km2 محاسبه شد. طبق بررسي هاي انجام شده: شاخص هاي a ،BL ،Ha ،E ،A ،Tc∆ به ترتيب با 0/274، 0/226، 0/118، 0/117 و 0/107 همبستگي ناچيزي با نرخ رسوب سالانه دارند و در ساير پارامترها نيز هيچ گونه ارتباط معناداري وجود ندارد. نتايج تحقيق نشان مي دهد روش (1987) Ciccacci , et al روش مناسبي براي برآورد نرخ رسوب سالانه در حوضه هاي تحقيق نيست و عوامل ديگري مانند نرخ بارش سالانه، شدت بارش، وضعيت خاك و كاربري اراضي در نرخ رسوب ساليانه اين حوضه ها تاثير بيشتري دارند كه حتما بايد لحاظ شود.

Awareness of sedimentation and erosion rates in catchment areas and effective factors. The most important concerns and challenges for geoscientists, especially geomorphologists. Morphometric parameters of drainage network have yery determinant role in the rate of sediment uield in catchment. In this research, in order to evaluate the correlation of morphometric indices of drainage network at annual sedimentation rate, a digital elevation model (DEM), digital topographic maps, geological maps, and statistics and information on the discharge of 15 drainage basins in northeastern Iran were used.And calculated the geomorphometric indices such as: Drainage density (Dd), drainage frequency (FD), drainage (T), fault density (Df), length of drains (BL), branching ratio (Rb), number of hierarchical anomalies (Ha), hierarchical anomalous index (Δa ), The density of the hierarchical anomalies (Ga), concentration time (Tc) and erosion-sensitive units (E) for each of the basins were calculated in the software Arc GIS 10.5. The annual sedimentation rate was calculated using the Ciccacci et al. 1987 method for each basin.The model was validated with sediment data (regional water organization) and the gauge-sediment curve.Then the Pearson correlation coefficient and the relationship of the mentioned indices were calculated using SPSS 17 software, with annual sedimentation rate in ton / km2. According to the results, the Tc, A, E, Ha, BL, Δa indices have a significant correlation with annual sedimentation rate of 0.274, 0.286, 0.118, 0.179 and 0.177 respectively, respectively. There was no significant relationship in other indices. The results of the research show that the method of Ciccacci et al. 1987 is not a suitable method for estimating annual sedimentation rates in research basins. an‎d other factors have the greatest impact on the annual precipitation rate, precipitation intensity, soil condition and land use in annual sedimentation rates of these basins, which should be considered.