بررسي مقابله با بيماري آبله در ايران عصر قاجار

The Study of Smallpox Disease Confrontation in Iran in Qajar Era

نظام طب ايران در عصر قاجار تداوم نظام مبتني بر طرز تفكر اخلاطي بود. بر اين اساس، بروز اغلب بيماري‌ها با ديدگاهي كل‌نگر به برهم‌خوردن تعادل اخلاط چهارگانه‌ي «خون، سودا، صفرا، بلغم» نسبت داده مي‌شد. شيوه‌هاي پيشگيري و درماني نيز در همين فضاي شناختي و معرفتي انجام مي‌شد. نمونه‌ي بيماري «آبله» بيانگر چنين ديدگاهي در عصر قاجار است. مطابق با يافته‌هاي پژوهش حاضر، در ادبيات طبي عصر قاجار، دانه‌هاي چركي در پوست بدن با حالت سخت به‌صورت تك يا به‌هم‌پيوسته با رنگ‌هاي مختلف، جُدَري يا آبله ناميده شده است. به لحاظ شناختي، طبيبان عصر قاجار به تأسي از طبيبان سابق، بيماري آبله را بر حسب خِلط در زمره‌ي بيماري‌هاي گرم و تر (دموي) دسته‌بندي كرده و جوشش خون در بدن را علت به‌وجودآمدن بيماري برشمرده‌اند. مواجهه با بيماري آبله به دو صورت روش‌هاي پيشگيرانه و درماني عملي مي‌شد؛ براي پيشگيري از ابتلا به بيماري، سفارش‌هاي لازم در قالب سته ضروريه و به‌ويژه مراعات انواع پرهيز ارائه مي‌شده است. در كنار مراعات انواع پرهيز، براي درمان نيز، نمونه‌هاي مختلفي از انواع دارو با منشأهاي مختلف جهت رفع نشانه‌ها و عوارض بيماري در سطح اعضاي بدن، به كار برده مي‌شد. پژوهش حاضر مطالعه‌اي مروري است و در آن تلاش شده تا با روش توصيفي‌تحليلي، ماهيت، چيستي و شيوه‌هاي پيشگيري و درماني بيماري آبله در نظام طبي ايران عصر قاجار بررسي شود. اطلاعات و داده‌هاي لازم به شيوه‌ي كتابخانه‌اي گردآوري ‌شده است.

The system of Iranian medicine in the Qajar era was the continuation of the system based on the humors view. Accordingly, the incidence of most diseases was attributed to whole view of the quadruple imbalance of blood, soda, bile, phlegm. Preventive and therapeutic approaches were also carried out in the same cognitive atmosphere. The example of Smallpox disease, indicates such a view in the Qajar era. According to the findings of this research, in Qajar medical literature, the bumps of pus in the skin of is described to be hard, single or non-separated with different colors and was called as Jodri or Smallpox. In terms of cognitive aspects, physicians of Qajar era following former physicians classified Smallpox disease in terms of humor among the hot and wet diseases and described boiling of blood in the body as the cause of this disease. Exposure to this disease was through the two pathways preventive and therapeutic measures. In order to prevent the disease, the necessary orders was recommended by the physicians by “sette zarurieh” and especially avoidance of several behaviuors. In terms of therapy, along with several types of diets, different kinds of medicines was used to relieve the symptoms and complications of the disease at different body parts. This study is a review, it has been attempted to examine the nature and purpose of the descriptive and analytical method and the therapeutic approach to treating Smallpox disease in medical system of Iranian Qajar era. Required information and data have been created in a desk research.