واكاوي همديد الگوهاي جوي سيل‌زا د‌رحوضه آبريز بازفت

A Synoptic Analysis of Circulation Patterns flood casue in Bazoft Basin

سيل يكي از مخاطرات طبيعي است و براي ايران كه از لحاظ حادثه‌خيزي جز شش كشور اول دنيا مي­ باشد از اهميت خاصي برخوردار است. تحليل شرايط همديد الگوهاي گردش جوي، در شناسايي عوامل موثر بر وقوع بارش­ هاي سنگيني كه منجر به وقوع سيل مي­ شود، بسيار حائز اهميت است. در اين پژوهش، از آمار روزانه و ساعتي دبي ايستگاه هيدرومتري مرغك و داده­ هاي روزانه بارش ايستگاه ­هاي باران­ سنجي حوضه و اطراف آن طي دوره آماري (1360- 1388) استفاده شد. براي مطالعه سامانه­ هاي سيل­ زا در حوضه بازفت، تاريخ وقوع سيل در حوضه استخراج گرديد. سپس روزهايي كه بارش فراگير در قلمرو مورد بحث حادث شده و با تاريخ سيل ­هاي اتفاق افتاده انطباق داشته مشخص گرديد. در ادامه با انجام يك تحليل خوشه ­اي بر روي فواصل اقليدسي داده­ هاي فشار تراز دريا 487 سيل رخ داده، چهار الگوهاي اصلي مشخص شد. بدين ترتيب اين 4 الگو از لحاظ فشار تراز دريا، ارتفاع ژئوپتانسيل تراز 500 و 700 هكتوپاسكال، مولفه­ هاي باد، همگرايي شار رطوبت و امگا مورد تجزيه‌وتحليل قرار گرفت. نتايج حاصل از تحليل همديدي نقشه­ ها نشان داد كه به هنگام رخداد سيلاب، زبانه ­هايي از كم­ فشارهاي مديترانه­ اي و سوداني كه درياي مديترانه، سياه و سرخ در تقويت آن نقش داشته­ اند به سمت جنوب­ غرب ايران و حوضه بازفت گسترش يافته ­اند. قرارگيري محورهاي فرود بادهاي غربي همراه با بريده ­هاي كم­ فشار در اين حوضه عامل اصلي ناپايداري شديد و بارش­ هاي سنگين بوده است. نتايج حاصل از تحليل تابع شار همگرايي رطوبت نيز نشان داد كه بارش ­هاي سيل­ زا عمدتاً نتيجه شارش رطوبت از درياهاي عمان، خليج فارس، مديترانه و نيمه شمالي درياي سرخ به سمت حوضه بازفت و انباشت رطوبت در اين حوضه مي­ باشد.

Flooding is a natural hazard. This phenomenon carries significant importance for Iran which is one of the world's six countries in terms of accident. Synoptic conditions of atmospheric circulation patterns are very important in identifying the risk factors that lead to flooding in heavy rainfall. This study used Morghak hydrometric station's daily and hourly discharge statistics as well as daily precipitation data from the rain gauge stations and surrounding area during the period of 1360- 1388. Flooding date in the basin was extracted in order to study the flood-causing system in BAZOFT basin. Then, days of widespread rainfall in the questioned territory which synchronized with the occurred flood date were determined. Afterwards, four main patterns were specified through a cluster analysis on Euclidean distance of flood data in 487 sea level pressure. Thus, these four patterns were analyzed in terms of sea level pressure, geopotential height at 500 and 700 hPa, wind components, moisture flux convergence, and Omega. The results of synoptic maps analysis showed that when floodwater occurs, low pressure tab of the Mediterranean and Sudan spread toward the south-west of Iran and BAZOFT basin. The Mediterranean, Black and Red seas have played a role in strengthening the aforementioned tabs. Positioning of western wind through axes with cut off low pressure in this basin is the main factor of severe inconsistency and heavy rainfall. The results of the analysis of the convergence of moisture flux showed that torrential rainfall was mainly a result of water flow from the Sea of Oman, the Persian Gulf, the Mediterranean and the northern half of the Red Sea to the BAZOFT basin and moisture accumulation in the basin.