مدل كسب ‌و كار فراهم ‌آوري منابع اطلاعاتي ديجيتال: مورد كاوي طرح‌هاي ملي پايان‌نامه‌ها و رساله‌هاي الكترونيكي

A Business Model for Providing Digital Information Resources: Case Study of National Electronic Theses and Dissertations Programs

طرح‌هاي ملي پايان‌نامه‌ها و رساله‌هاي الكترونيكي (پارسا) از كارآمدترين كانال‌ها براي افزايش مشاهده‌پذيري پايان‌نامه‌ها و رساله‌ها (پارس) به شمار مي‌آيند. براي راه‌اندازي و نگهداري چنين طرح‌هايي در سطح ملي نياز به مدل كسب‌وكار مؤثري است كه بتواند زيست‌پذيري آنها را تضمين كند. با اين حال، هستي‌شناسي‌ها و چارچوب‌هاي مدل كسب‌وكار كنوني كلي هستند و با بافت طرح‌هاي پارسا هم‌خواني ندارند. هدف اين مقاله شناسايي اجزاي كليدي مدل كسب‌وكار طرح‌هاي پارسا در سطح ملي است. رويكرد اين پژوهش كيفي است و براي گردآوري داده‌ها از ابزار مصاحبۀ ساخت‌نيافته و پروتكلي از پيش تنظيم‌شده براي انجام مصاحبه‌ها بهره‌برداري شده است. با 10 نفر از مديران پايگاه‌هاي ملي پارسا از كشورهاي گوناگون مصاحبه، متن مصاحبه‌ها پياده‌سازي، و سرانجام در نرم‌افزار «مَكس كيو. دي. اي.» تجزيه و تحليل شد. براي تجزيه و تحليل داده از رويكرد «مايلز»، «هابرمن»، و «سالدانا» پيروي شده است كه آميزه‌اي از روش «گرانند تئوري» و قوم‌نگاري است. مدل كسب‌وكار فراهم‌آوري منابع اطلاعاتي ديجيتال و به ويژه طرح‌هاي ملي پارسا در سطح هستي‌شناسي دربردارندۀ هشت جزء كليدي است: كاربران نهايي، مسائل مالي، حاكميت، تأمين‌كنندگانِ محتوا، محتوا، خدمات، فناوري، و همكاري. هريك از اين اجزا خود مؤلفه‌هاي گوناگوني را پوشش مي‌دهند و روي‌هم‌رفته بايد 46 مؤلفۀ كليدي را در مديريت طرح‌هاي ملي پارسا در نظر داشت. جنبۀ كسب‌وكاري طرح‌هاي پارسا در نوشته‌هاي كنوني به شكل مؤثري در كانون توجه نبوده است. اين مقاله از نخستين پژوهش‌هايي است كه طرح‌هاي ملي پارسا را از ديدگاه كسب‌وكاري بررسي مي‌كند و مي‌كوشد تا كسب‌وكار اين طرح‌ها را به شكل فراگير در سطح هستي‌شناسي بررسي كند. از آنجا كه طرح‌هاي ملي پارسا به دنبال گردآوري، سازماندهي، و اشاعۀ پارسا هستند زيست‌پذيري آنها بسيار مهم است. پيشنهاد ابعاد و اجزاي مدل كسب‌وكار اين طرح‌ها به مديران و سياستگذاران اجازه مي‌دهد تا به طرح و سازماندهي نيازهاي كسب‌وكاري خود بپردازند و از زيست‌پذيري اين پايگاه‌ها مطمئن شوند.

Electronic Theses and Dissertations (ETDs) programs often encounter obstacles of technical, legal, financial and business nature. To develop a multifaceted view of ETD programs, the concept of Business model (BM) can be used. BM helps to grasp a detailed understanding of business feasibility and viability, which entails a broad spectrum of key factors and features the business. The existing BM ontologies and frameworks however are often generic and do not match the specific context of ETDs programs. The purpose of this paper is to fill the gap and identify and empirically evaluate a BM ontology that corresponds to the peculiarities of the ETDs context. In this study a multi-method approach is chosen. First, by means of a systematic literature review, different ontologies and frameworks in the literature were reviewed. The findings were used as an input to conduct a series of interviewing with National ETD (NETD) program’s managers around the world. Based on the interviews, ETD-specific BM ontology is proposed, which consists of eight key components, including users, financial aspect, governance, content providers, content, services, technology, and cooperation. Business-driven challenges of ETD programs have not been studied by academic community properly. This research is the first attempts to study NETD programs through BM perspective and aims to investigate BM of such programs at ontology level. Since NETD programs are collecting, organizing, and making TDs available for their users, their viability is important. Defining of BM’s key components of these programs allows their mangers and policy-makers to address business-driven needs and ensure viability and stability of the programs.