ارزش‌آفريني مشترك ميان ذي‌نفعان (كاربران، كتابداران و طراحان) نرم‌ افزارهاي كتابخانه ديجيتال در ايران

Value Co-creation Among Digital Libraries’ Software Beneficiaries (Users, Librarians & Designers) of Iran

نظام‌هاي اطلاعاتي (مانند پايگاه‌هاي اطلاعاتي و نظام‌هاي كتابخانه‌اي) با ذينفعان گوناگوني در ارتباط‌ هستند و ميان اين ذينفعان شكافِ شناختي وجود دارد. به بيان ديگر، بررسي ديدگاه ذينفعان در قلمرو نظام‌هاي اطلاعاتي و اين‌كه چگونه مي‌انديشند و چه ارزش‌هايي را در استفاده از اين نظام‌ها دارند، اهميت پيدا مي‌كند. بهره‌مندي از دانش همه افرادي كه ذينفع يك محصول هستند، مي‌تواند به بهبود محصول‌ و ارائه خدمات نوآورانه و ارزش‌آفرين براي همه آن‌ها منجر گردد. اين امر با واكاوي ساختارِ دانشي ذينفعان و كشف ارزش‌هاي مورد نظر آن‌ها در استفاده از يك محصول يا خدمت قابل دستيابي است. هدف اين پژوهش، بررسي ساختارِ شناختي گروه‌هاي سه‌گانه ذينفع نرم‌افزار‌هاي كتابخانه ديجيتال ايران (كاربران، كتابداران و طراحان) بر پايه نظريه وسيله-هدف و ترسيم نقشه شناختي آن‌ها در استفاده از اين نرم‌افزار‌هاست. پژوهش حاضر تلاش دارد بازنموني از مدل‌هاي ذهني ذينفعان نرم‌افزار‌هاي كتابخانه‌هاي ديجيتال را ترسيم كند. اين بازنمون، با ترسيم نقشه سلسله‌مراتبي ارزش (نقشه شناختي اجماعي) آن‌ها امكان‌پذير است و به ارزش‌آفريني مشترك از طريق شناخت نيازها و انتظارهاي ذينفعان از اين نظام‌هاي اطلاعاتي منجر مي‌شود. اين پژوهش از نظر نوع، كاربردي و از نظر رويكرد، شناختي است كه با شيوه پيمايشي و رويكرد تركيبي در گردآوري داده‌ها انجام شد. جامعه پژوهش حاضر شامل دو گروه نرم‌افزارهاي كتابخانه‌هاي ديجيتال در ايران (آذرخش، پاپيروس و ثنا) و ذينفعان اين نرم‌افزارها (16 كاربر، 21 كتابدار و 5 طراح) بودند. گردآوري داده‌ها با مصاحبه (تكنيك‌ نردبان‌سازي) و تحليل محتواي آن‌ها با روش كيفي جهت‌دار (با استفاده از نرم‌افزار MaxQDA انجام شد. با ترسيم نقشه سلسله‌مراتبي ارزش (نقشه شناختي) ذينفعان مشخص شد. سه ارزش نهايي: «دسترسي سريع به منابع اطلاعاتي»، «كشف (بازيابي) منابع اطلاعاتي مورد نظر» و «اشاعه و به ‌اشتراك‌گذاري اطلاعات و دانش» و همچنين، ارزش ابزاري «كسب اطلاعات بيشتر درباره منبع اطلاعاتي»، پيامدهاي كاركردي «پرهيز از اتلاف وقت در جست‌وجو» و «بالابردن دقت در جست‌وجو» و پيامدهاي رواني-اجتماعي «احساس راحتي در استفاده از نظام» و «ابهام‌زدايي از نياز اطلاعاتي» بيش از همه مورد توجه ذينفعان قرار دارند. طراحان نرم‌افزارهاي كتابخانه ديجيتال لازم است ارزش‌ها، پيامدها و ويژگي‌هاي مهم ذينفعان را براي طراحي اين نرم‌افزارها مورد توجه قرار دهند تا بتوانند نيازهاي اساسي و انتظارهاي بنيادين ذينفعان اين نظام‌ها را برآورده سازند.

Information systems (such as databases and library software) are associated with various beneficiaries. In other words, it should be verified that how beneficiaries in the field of information systems think and what values experienced in the use of this systems. It is important to exploit the knowledge of all the beneficiaries (customers) of a product or service to promote the product and innovative service delivery, and finally, leads to value creation for all parties. This can be achieved by analyzing the knowledge (cognitive) structure of beneficiaries’ through exploring their ideas, preferences, beliefs and values during the use of a product or service. Purpose of this research is to investigate cognitive structure of triple groups of beneficiaries of Digital Libraries’ (DLs) software in Iran (users, libraries and designers) based on Means-end Chain and sketch up their cognitive map using these systems. The cognitive structure can be identified through analyzing the mental models of beneficiaries and sketching their Hierarchical Value Map (or cognitive structure) which leads in value co-creation through identification of their needs and expectation of using these systems. This study is an applied research with cognitive approach using survey method and mixed method for data gathering. Research population included two groups of 1) DLs’ software in Iran (Azarakhsh, Papyrus, and Sana), and 2) their beneficiaries (16 users, 21 librarians & 5 designers). Data gathering performed with interview (using Laddering Techniques) and directed content analysis (using MaxQDA software). Drawing Hierarchical Value Map (HVM) or cognitive map of beneficiaries figures three end values such as 1) “quick access to information resources”, 2) “exploring (retrieving) needed information resources”, and 3) “dissemination and sharing of information and knowledge” and mean value of “finding more information about information resources”, functional consequences such as “avoid wasting of time in searching” and “promoting searching precision”, and cognitive-sociological consequences such as “feeling comfort in using system” and “disambiguation of information needs”. Designers of DLs’ software should consider important values, consequences and attributes for their designing to meet essential needs and fundamental expectations from these systems.