مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - ارزيابي كيفي طراحي عناصر اصلي ساخت فضايي شهرها در شهرهاي ايراني-اسلامي (مورد شناسي: كلان شهر تبريز)

چكيده فارسي :

شهرها بزرگ ترين مظاهر تمدن بشر بوده كه در طول تاريخ همواره از عوامل متعددي چون دين و مذهب متاثر شده اند. در اين ميان دين اسلام از اهميت ويژه اي برخوردار بوده ؛ چرا كه اساسا در شهر نمود يافته و توسعه آن نيز از طريق توسعه و ساخت شهرها بوده است. گسترش اسلام به سوي ايران و ادغام فرهنگ و معماري ايراني با اصول اسلامي منجر به شكل گيري نوع خاصي از شهرسازي و معماري با عنوان «شهرسازي و معماري ايراني-اسلامي» شد كه بر پايه هاي مستحكمي بنا شده بود. امروزه شاهد كمرنگ شدن اين سنت ها بوده و شهرها با فاصله گيري از معيارهاي مثبت پيشين، شكل، فرم و عملكرد اصلي شان را از دست مي دهند. اين پژوهش با هدف ارزيابي روند تحولات كالبدي و كيفيت طراحي عناصر ساخت اصلي شهر ايراني-اسلامي و رتبه بندي آن ها در شهر تبريز صورت گرفته است. پژوهش حاضر برحسب هدف، كاربردي و ازلحاظ ماهيت، توصيفي-تحليلي است. روش جمع آوري داده ها نيز مبتني بر روش هاي اسنادي و پيمايشي است. بدين ترتيب، داده هاي تحقيق از دو گروه جامعه آماري (28 نفر از مديران و كارشناسان و نخبگان امور شهري) جمع آوري شد. براي شناسايي و تحليل شاخص هاي كيفي طراحي شهرسازي ايراني-اسلامي از مدل فرايند تحليل شبكه اي (ANP) و نرم افزار Super Decision استفاده شده است. بر پايه نتايج به دست آمده، زيرمعيارهاي زيبايي بصري، هويت و حس تعلق، كارآيي، ارزش هاي معمارانه و خوانايي به ترتيب با وزن نهايي 0.649، 0.489، 0.357، 0.278 و 0.263 داراي بيشترين وزن نهايي هستند. همچنين با مقايسه ميزان ارجحيت معيارهاي اصلي به اين نتيجه رسيديم كه معيار عملكرد با وزن 0.730 بيشترين وزن و سپس معيار فرم با 0.188 در رده دوم و معيار معنا با ضريب 0.080 در رتبه آخر قرار دارد. نتايج محاسبات حاكي از آن است كه سطح شاخص هاي كيفيت محيط همانند زيبايي بصري در بعد فرم، كارايي، خلوت، دسترسي، فضاي سبز و تنوع در بعد عملكرد و امنيت، آسايش و خوانايي در بعد معنا ارتقا يافته، اما شاخص هاي ديگري همانند ارزش هاي معمارانه و مقياس انساني در بعد فرم و تعاملات اجتماعي، مشاركت و سرزندگي در بعد عملكرد و هويت و حس تعلق و خودنمايي و دنجي بودن محيط در بعد معنا تضعيف شده اند. درنهايت و پس از وزن دهي چك ليست هاي دودويي طراحي شهري، وزن نهايي عناصر اصلي شهرسازي ايراني-اسلامي تبريز به لحاظ كيفيت محيط براساس مدل تحليل شبكه اي ارايه شد كه براساس نتايج آن، عناصر باغ ها، مدارس ديني، بازار و ارگ به ترتيب با وزن هاي 0.065، 0.046، 0.043 و 0.037 در رتبه هاي اول تا چهارم قرار دارند.