تبيين و اولويت‌بندي عوامل مؤثر بر ارزيابي اثربخش كنترل‌هاي داخلي در شركت‌هاي پذيرفته‌شدة بورس اوراق بهادار تهران با رويكرد فازي

Explaining and Prioritizing Factors Affecting the Effective Evaluation of Internal Controls in Companies Listed in Tehran Stock Exchange Using a Fuzzy Approach

اين پژوهش با هدف تبيين و تعيين اهميت عوامل مؤثر بر ارزيابي اثربخش كنترل‌هاي داخلي در شركت‌هاي پذيرفته‌شدة بورس اوراق بهادار تهران در مقطع زماني 1398-1397 انجام شده است. متغيرهاي اولي الگو با روش تحليل محتوا شناسايي شد. سپس به‌منظور غربال متغيرهاي شناسايي‌شده، ديدگاه 19 نفر از خبرگان حرفه‌اي و دانشگاهي صاحب‌نظر و مطّلع در حوزه كنترل‌هاي داخلي كه با استفاده از روش نمونه‌گيري هدفمند انتخاب شدند، جمع‌آوري و با استفاده از روش دلفي فازي در دو مرحله، متغيرهاي الگو به‌صورت 68 شاخص‌ در قالب 8 معيار اصلي ارائه شد. در ادامه با استفاده از پرسشنامة مقايسه زوجي و بهره‌گيري از روش فرايند تحليل شبكة فازي، اولويت‌بندي عوامل انجام شد. يافته‌هاي حاصل از اولويت‌بندي عوامل بيانگر آن است كه در بين معيارهاي اصلي، ويژگي‌هاي حسابرس داخلي مهم‌ترين عامل در ارزيابي اثربخش كنترل داخلي است. سپس ساختار هيئت مديران، ويژگي‌هاي حسابرس مستقل و عوامل فرايندي در رتبه‌هاي بعدي اهميت قرار گرفته‌اند. همچنين ساختار مالكيت، كم‌اهميت‌ترين معيار و در اولويت هشتم قرار گرفت؛ بنابراين شناسايي، تبيين و درنظرگرفتن اهميت اولويت عوامل مؤثر بر ارزيابي كنترل‌هاي داخلي، زمينه‌اي براي ارتقاي ارزيابي اثربخش كنترل‌هاي داخلي فراهم مي‌كند.

The present study aimed to explain and determine the importance of effective factors on the effective evaluation of internal controls in the companies listed on Tehran Stock Exchange (TSE) during 2018-2019. The initial variables of the model were identified by content analysis technique. Then, for screening the identified variables, the opinion of 19 academic experts in internal control who were selected using purposive sampling were collected. 68 indicators in the form of 8 main criteria were presented using fuzzy Delphi technique in two stages. Then, the factors were prioritized using pairwise comparison questionnaire and fuzzy network analysis process technique. The findings of prioritizing the factors indicate that among the main criteria, the characteristics of the internal auditor are the most important factor in the effective evaluation of internal control. Then, the structure of board of directors, the characteristics of the independent auditor, and the process factors are ranked in the next priority. Also, ownership structure as the least important criterion is in the eighths rank. Therefore, identifying, explaining, and considering the importance of prioritizing the effective factors on the evaluation of internal controls provides a ground for enhancing effective evaluation of internal controls