ارائه چارچوبي جهت مدل سازي و ارزيابي كمي ميزان سازگاري الگوي شكل شهري با شاخص ها و مولفه هاي كيفي شهر ايراني - اسلامي به كمك GIS

A framework for modeling and quantitative assessment of urban pattern compatibility with qualitative indices and elements of the Iranian-Islamic city using GIS

شكل گيري شهر ايراني-اسلامي بر اصول و ارزش هايي استوار است كه همواره در برنامه ريزي و طراحي محيط زندگي مسلمانان اهميت بسزايي دارد و بر روابط انسان با محيط و با ساير همنوعان خويش تاثيرگذار است. در اين راستا، تبعيت شهر از اصول و قواعدي در راستاي برآوردن نيازهاي انسان و خدمت رساني به او، يك مسيله ي ضروريست. از اين رو، توجه به اصول شهرسازي و معماري در راستاي تحقق شهر ايراني-اسلامي نقشي پررنگ مي يابد. در طول ساليان گذشته توسعه مفهوم شهرهاي ايراني-اسلامي موجب شكل گيري ادبيات جديدي در برنامه ريزي و طراحي شهري كشور شده است كه عموما به ذكر شاخص هاي كيفي بسنده كرده اند، ليكن آنچه به عنوان حلقه مفقوده مطرح ميباشد، ارايه ي شاخص هاي كمي جهت ارزيابي مولفه هاي كيفي شهر ايراني-اسلامي است. در اين زمينه سامانه اطلاعات جغرافيايي به علت دارا بودن قابليت تجزيه و تحليل بالا در حل مسايل پيچيده و مكاني، مي تواند به عنوان ابزاري در جهت غلبه بر اين محدوديت مورد استفاده قرار گيرد. لذا در اين پژوهش چارچوبي جهت مدل سازي و ارزيابي كمي ميزان سازگاري الگوي شكل شهري با شاخص ها و مولفه هاي كيفي شهر ايراني-اسلامي به كمك GIS ارايه گرديده است. در روش پيشنهادي، شاخص هاي عدالت فضايي، عدالت اجتماعي، توجه به مقياس انساني و انسانگرايي و تامين دسترسي مورد بررسي قرار گرفت و در نهايت مدل ارايه شده براي چهار ناحيه مركزي شهر بجنورد، پياده سازي و اجرا گرديد. نتايج بدست آمده حاكي از توانايي مدل پيشنهادي در ارايه شاخص هايي قابل اندازه گيري و مديريت پذير و همچنين شناسايي محدوديت ها و توانايي هاي هر ناحيه در رابطه با هر كدام از شاخص هاي ارايه شده، مي باشد. مدل پيشنهادي، گامي به جلو در راستاي پياده سازي بهتر مفهوم شهر ايراني-اسلامي است و مي تواند به عنوان ابزاري مناسب در اختيار تصميم گيران، برنامه ريزان و طراحان شهري قرار گيرد.

Creating the Iranian-Islamic city is based on the principles. These principles are mainly considered in planning and designing Muslim’s living environment and have been influenced on the human relationship with the environment and other fellowmen. In this regard, the city must follow the principles and rules that satisfy human needs. Iran’s cities having affluent Islamic culture should be adapted to the Iranian-Islamic principles; in this way, paying attention to architectural and urban designing principles signifies and become imperative in designing the Iranian-Islamic city. In recent years, the development the Iranian-Islamic cities concept caused to provide a new literature in Iran’s urban planning and designing. However, what is missed in this scope is the lack of quantitative indicators for evaluating the qualitative factors of the Iranian-Islamic city. In this respect, GIS because of having a high analytical ability in solving complex and geospatial problem can help to comprehend and develop this conception. So, a geospatial framework has been suggested in this research to modeling and quantitative assessment of urban pattern compatibility with qualitative indices and elements of the Iranian-Islamic city Using GIS. Investigated indicators in this research are spatial justice, social justice, paying attention to human scale and accessibility. The proposed framework was evaluated for four districts of Bojnord city. The obtained results approved the ability of the proposed model for suggesting measurable and manageable indicators and also distinguishing the limitations and capacities of each district in relevance to each presented indicator. This model is a step forward in order to better implementation of concept of the Iranian-Islamic city and can be used as an appropriate tool for decision makers, planners and designers.