تبيين تاب آوري مناطق روستايي در برابر مخاطرات طبيعي با تاكيد بر سيلاب

Explaining the resilience of rural areas against natural hazards with emphasis on flood

هدف اين تحقيق شناسايي عوامل موثر برشگل گيري سيلاب و پهنه بندي خطر وقوع سيل حوضه آبريز قائن به همراه تبيين تاب آوري مناطق روستايي در مواجهه با سيلاب است. رويكرد كلي پژوهش، از نوع پژوهش‌هاي كمي و از نظر شيوه گردآوري داده‌ ها، مبتني بر داده‌ هاي كتابخانه‌اي و ميداني مي‌باشد. جامعه آماري شامل 12 روستاي حوضه مركزي شهرستان قائن كه در معرض خطر بالاي سيلاب قرار دارند، مي باشد. نمونه آماري پژوهش، مشتمل بر 10 نفر از متخصصان حوزه مخاطرات طبيعي و 335 نفر از ساكنان روستاهاي مورد مطالعه است. جهت توزيع پرسشنامه متخصصان از روش نمونه گيري هدفمند و در دسترس و همچنين براي توزيع پرسشنامه ساكنان، از روش نمونه‌گيري تصادفي ساده استفاده گرديد. در اين تحقيق به منظور پهنه بندي روستاهاي در معرض خطر سيلاب، از سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS) و تكنيك AHP استفاده شدكه در نتيجه آن معيار شيب زمين با وزن 0.280 مهمترين عامل و معيارهاي نقطه تمركز و ارتفاع هركدام با وزن هاي0.224 و 0.150 از اصلي ترين عوامل شگل گيري و وقوع سيلاب در محدوده مورد مطالعه قرار گرفتند. همچنين جهت تحليل داده‌ها از شاخص‌هاي آمار توصيفي همچون توزيع فراواني و آزمون‌هاي آماري استنباطي از جمله آزمون تي تك نمونه‌اي، خي‌دو و كروسكال واليس استفاده شده است. به‌طوركلي نتايج نشان مي‌دهد كه تاب آوري روستاهاي مورد مطالعه در سطح متوسط مي باشد. با اين حال، تاب آوري روستاها با يكديگر متفاوت است؛ به طوريكه روستاهاي ورزگ در بعد زيرساختي و اجتماعي و روستاي علي آباد در بعد اقتصادي داري بيشترين تاب آوري مي باشند. همچنين روستاهاي علي زنگي و فتح آباد، علي رغم استقرار در منطقه پرخطر داراي كمترين تاب آوري مي باشند؛ لذا اتخاذ برنامه هاي بهبود شرايط اقتصادي از جمله متنوع سازي اقتصاد و همچنين برگزاري كلاس هاي توانمند سازي اجتماعي براي اين دو روستا از اهميت زيادي برخوردار است.

This research aims to explain the resilience of rural areas against natural hazards with emphasis on the flood. The overall research approach is a type of quantitative research, and in terms of data collection method, it is based on library and field data. The statistical population consists of 12 villages in the central basin of Qaen city which are at high risk of flooding. The statistical sample of the research consisted of 10 natural hazards specialists and 335 villagers. In this research, geographic information system (GIS) and AHP technique were used for zoning flood risk villages that showed the criterion of earth slope with the weight of 0.280 was the most important factor and the criteria for the point of concentration and height of each with weights of 0.224 and 0.150 were studied from the main factors of incident and flood occurrence in the range. Data collected from residents' questionnaires were performed using descriptive statistics indices such as frequency distribution and inferential statistical tests such as single sample T-test, Chi-square, and Kruskal Wallis. Overall, the results show that the resilience of the studied villages is moderate. However, the resilience of the villages is different; So that the villages of Varzgar from the social and infrastructural perspective and the village of Ali Abad from the economic perspective are the most resilient. The villages of Ali Zangi and Fath Abad, situated in the high-risk area, have the least resilience.