تحليل و آينده‌ نگري تحولات كالبدي سكونتگاههاي روستايي پيراشهري واقع در حريم كلان‌ شهر مشهد

Analysis and Forecasting of Physical Developments in Peri-urban Rural Settlements of Mashhad Metropolitan Area Privacy

طرح مسئله: كاربري اراضي، پديده‌اي پويا با تغييرات زماني و مكاني ناشي از فشارهاي انساني و توسعه است. آگاهي از نحوة استفاده از تغييرات كاربري و بررسي علل و عوامل آنها در چند دورة زماني براي برنامه‌ريزان و مديران اهميت ويژه‌اي دارد. بر اين اساس پژوهش حاضر در پي ارزيابي و گسترش هشت روستاي نمونه در حريم شهر مشهد طي سال‌هاي 1380-1398 و سپس پيش‌بيني تغييرات تا سال‌هاي 1410 و 1425 است. روش: روش پژوهش حاضر، توصيفي‌تحليلي و هدف آن، كاربردي است. داده‌هاي مورد نياز پژوهش به روش اسنادي گردآوري و براي پي‌بردن به نوع و ميزان تغييرات رخ‌داده در منطقة پژوهش و تهية نقشة كاربري اراضي از تصاوير ماهوارة لندست 7 سنجندة ETM+ (سال‌هاي 1380 و 1386) و لندست 8 سنجندة OLI (سال‌هاي 1392 و 1398) استفاده شد. پس از طبقه‌بندي نظارت‌شدة تصاوير با الگوريتم حداكثر مشابهت، براي بررسي تغييرات كاربري اراضي در روستاهاي نمونه مدل زنجيرة ماركوف، براي پيش‌بيني روند تغييرات تا سال 1410 و 1425 مدل CA ماركوف و براي اعتماد به طبقه‌بندي شاخص كاپا به كار رفت. نتايج: نتايج به‌دست‌آمده نشان مي‌دهد بيشترين تغيير كاربري در محدوده‌هاي ساخته‌شده بوده و كاربري‌هاي ساخته‌شده به‌شدت افزايش يافته و كاربري‌هاي باغ‌ها و زمين‌هاي كشاورزي كاهش شديدي داشته است؛ به‌طوري كه محدوده‌هاي ساخته‌شده 1008.67 هكتار (241.57درصد) و اراضي فاقد كاربري 32.28 هكتار افزايش و مزارع و باغ‌ها 1060.55 هكتار كاهش يافته است. اين تغييرات در روستاهاي حسين‌آباد قرقي، گرجي سفلي و قلعه سياه مشهودتر است. براساس پيش‌بيني ماركوف، مساحت محدوده‌هاي ساخته‌شده در افق 1410 حدود 110٫77% و در افق 1425 حدود 113.18% تغيير خواهد كرد؛ بنابراين لازم است با برنامه‌ريزي مناسب از گسترش بي‌روية شهر مشهد و روستاهاي پيراموني به سمت باغ‌ها و اراضي كشاورزي جلوگيري شود. نوآوري: براي نخستين‌بار روند و آينده‌نگري تغييرات كاربري اراضي در سكونتگاههاي روستايي به‌ ويژه پيراشهري با تصاوير ماهواره‌اي بررسي و پيش‌بيني مي‌شود.

Statement of the Problem: Land use is a dynamic phenomenon whose temporal and spatial changes are caused by human pressures and development. Knowledge of how to use user changes and their causes and factors over a period of time can be of great interest to planners and managers. The present study seeks to evaluate and extend eight sample villages in Mashhad during 2001-2019 and then predict changes to 2031 and 2046. Methodology: The research method is descriptive-analytical and it is applied in terms of the purpose. The required data were obtained through the documentary method; and Landsat 7 ETM + satellites (2001 and 2007) and Landsat 8 OLI satellites (2013 and 2019) were used to map land use and survey changes in the study area. After supervised classification of images with maximum similarity algorithm, Markov chain model was used to investigate land use changes in sample villages. Also, the CA Markov model and the Kappa index were used to predict the trend of changes up to 2031 and 2046 for confidence in classification. Results:The results showed that most of the user change occurred in the built ranges, and land use has increased sharply, and land and garden land use has fallen sharply, with 1008.67 hectares (241.57%) and 32.28 hectares of unused lands and 1060.55 hectares of fields and orchards, respectively. These changes were more frequent in the villages of Hossein Abad Gharqi, Georgian Sefli and Ghale Siah (Black Castle). According to Markov’s Model, the built area in 2031 and 2046 will change by 110.77% and 113.18%, respectively. Therefore, it is necessary to prevent unauthorized expansion of Mashhad and surrounding villages to gardens and agricultural lands with proper planning. Innovation: For the first time, the process of land use changes in rural settlements, especially peri-urban settlements, is studied and predicted by satellite imagery.