ارزيابي مهم‌ترين عوامل مؤثر بر درآمد ماليات‌هاي مستقيم در اقتصاد ايران با رويكرد مدل‌هاي TVP-DMA و TVP- FAVAR

Evaluating the Most Important Factors Effecting Direct Taxes in Iranian Economy with TVP-DMA and TVP-FAVAR Models Approach

با توجه به اهميت ماليات‌ها در تأمين منابع مالي بودجه دولت و بهره‌برداري از آن در اجراي سياست‌هاي مالي با هدف باز توزيع ثروت و درآمد و تخصيص بهينه منابع اقتصادي بين بخش‌هاي مختلف، شناسايي عوامل مهم مؤثر بر درآمدهاي مالياتي و بررسي نحوه تأثيرگذاري آن بيش‌ازپيش آشكار شده است. در اين مطالعه ضمن بررسي عوامل مؤثر بر ماليات‌هاي مستقيم و مباني نظري مربوط آن در اقتصاد ايران، انتخاب متغيرهاي مهم و تأثيرگذار بر ماليات‌هاي مستقيم اقتصاد ايران در دوره زماني سال‌هاي 1350 تا 1396 با استفاده از مدل‌هاي پوياي TVP DMA موردتوجه بوده است. پس از انتخاب متغيرهاي مهم مؤثر بر ماليات‌هاي مستقيم از طريق تخمين‌هاي صورت گرفته توسط مدل يادشده، توابع واكنش آني يا عكس‌العمل ناشي از تغييرات اين متغيرها و اثرات آن بر رشد ماليات‌هاي مستقيم در مقاطع زماني يادشده با استفاده از مدل‌هاي TVP- FAVAR نيز بررسي شده است. نتايج حاصل از اين تحقيق براساس خروجي مدل‌هاي TVP DMA و TVP DMS نشان‌دهنده اين است كه در اقتصاد ايران متغيرهاي درجه باز بودن اقتصاد، رشد بودجه عمراني، تورم، متوسط نرخ مالياتي و رشد درآمدهاي حقيقي به ترتيب مهم‌ترين متغيرهاي مؤثر بر رشد ماليات‌هاي مستقيم است. بررسي آثار ناشي از متغيرهاي يادشده بر تحولات رشد ماليات‌هاي مستقيم در بازه زماني موردبررسي نشان‌دهنده اين است كه درجه باز بودن اقتصاد، رشد بودجه عمراني، متوسط نرخ ماليات در بخش ماليات‌هاي مستقيم و رشد درآمدهاي حقيقي در اغلب سال‌ها تأثير مثبت بر رشد ماليات‌هاي مستقيم داشته است. تأثير تورم بر رشد ماليات‌هاي مستقيم در اقتصاد ايران در دوره زماني يادشده در حال تغيير بوده و اين تأثير در برخي سال‌ها مثبت و در دوره‌هاي زماني ديگر منفي بوده است؛ بنابراين و براساس نتايج مدل، نمي‌توان اظهار داشت كه اثر تورم بر رشد ماليات‌هاي مستقيم در اقتصاد ايران مثبت است يا منفي چراكه همزماني تورم با ساير تحولات اقتصادي (رشد، نرخ بيكاري و ...) و مالياتي (معافيت‌ها، تغيير نرخ‌ها و ...) تعيين‌كننده اصلي مسير تأثيرگذاري اين متغير بر رشد ماليات‌هاي مستقيم است.

The importance of taxes in financing the state budget and exploiting it in the implementation of fiscal policies aimed at redistribution of wealth and income as well as optimal allocation of economic resources among different sectors has revealed more and more the need for identifying the key factors affecting the tax revenues and examining how they affect. In this study, while investigating the factors affecting the direct taxes and their related theoretical basics in the Iranian economy, selecting the important variables affecting the direct taxes of Iranian economy during the period 1972-2018 using dynamic TVP-DMA models was considered. After selecting the important variables affecting the direct taxes through the estimations made by the model, the instantaneous reaction functions or reactions resulting from the changes of these variables and their effects on the growth of the direct taxes in the aforementioned time periods using TVP-FAVAR models were also investigated. The results of this research based on the outputs of TVP-DMA and TVP-DMS models show that in Iranian economy, the variables of “openness degree of economy”, “growth of development budget”, “inflation”, “average tax rate”, and “real income growth” are respectively the most important variables affecting the growth of direct taxes. Examining the effects of these variables on the development of the direct taxes during the study period shows that the openness degree of economy, growth of development budget, average tax rate in the sector of direct taxes, and real income growth have had a positive effect on the growth of direct taxes over many years. The impact of inflation on the growth of the direct taxes in the Iranian economy has been changing over the period, and it has been positive for some years and negative for other periods. Therefore, based on the results of the model, the question of whether the impact of inflation on the growth of direct taxes in the Iranian economy is positive or negative cannot be answered, because the simultaneousness of the inflation and other economic (growth and unemployment rates, etc.) and tax developments (tax breaks, rate changes, etc.) is the main determinant of how this variable affects the growth of direct taxes.