اشعار دخيل در ديوان رشيدالدّين وطواط در چاپ مصحَّح نفيسي

Inserted Poems in Rashid al-Din Vatvat’s Divan in Saeed Nafisi’s Critical Edition

رشيدالدّين وطواط، شاعر سخن‌دان و صاحب تأليف دربار اتسز خوارزم‌شاه، از مشهورترين رجال ادبي قرن ششم هجري به‌شمارمي‌آيد. آوازۀ وطواط حتّي در زمان حيات وي آفاق را فراگرفته و اغلب شاعران هم‌عصر او مانند اديب صابر، عبدالواسع جبلي، سوزني سمرقندي، سيّدحسن غزنوي، اثيرالدّين اخسيكتي، انوري و خاقاني در سروده‌هاي خود به نام او اشاره كرده‌اند. صاحبان تذكره همواره گزارش مفصلّي از احوال و اشعار وي آورده‌ و پيوسته او را از مهمّ‌ترين شاعران مديحه‌پرداز و مدحت‌سرا در قرن ششم هجري و معاصر با خوارزم‌شاهيان شمرده‌اند. آوازۀ وطواط به‌عنوان شاعري صاحب‌نفوذ و بلندمرتبه در مقابل گمنامي ديگر شاعران عصر يا سخنوران پس از او، گاه باعث شده است كه تذكره‌نويسان و كاتبان اشعاري از ديگر شعرا را نابه‌جا به وي نسبت دهند؛ اشعاري كه ازلحاظ سبكي به‌هيچ‌وجه با ديگر اشعار وطواط سازگاري ندارد و جسته‌گريخته حتّي شاعر آن نيز با قدري تتبّع و تفحّص در برخي تذكره‌ها و ديوان‌ها مشخّص مي‌شود. در اين مقاله اشعار دخيل در چاپ مصحَّح نفيسي كه تا به اكنون تنها تصحيح موجود از ديوان رشيد وطواط است، بررسي شده است. اين اشعار كه به‌احتمال قريب‌به‌يقين از آن وطواط نيست، در نسخه‌هاي موجود از ديوان او وارد شده و سعيد نفيسي نيز به تبع آن، اين سروده‌ها را از وطواط دانسته است. در اين تحقيق ضمن ذكر دلايلي كه انتساب چنين اشعاري را به وطواط تضعيف مي‌كند، تا جاي ممكن سرايندۀ شعرهاي دخيل در ديوان او نيز مشخّص شده است. حاصل اين پژوهش مي‌تواند گامي براي غناي مطالعات دربارۀ اشعار رشيدالدين وطواط و متن‌پژوهي ادبي باشد.

Rashid al-Din Vatvat, a poet and prose writer of the Khwarezmian court, was one of the most eminent figures in the 12th century AH. His fame and reputation in his lifetime went beyond Khwarazm and most of his contemporary poets such as Adib Sabir, Abd al-Vasi Jabali, Suzani Samarqandi, Seyyed Hasan Ghaznavi, Asir al-Din Akhsikati, Anvari, and Khaqani mentioned him in their poetry. The biographers after him recorded an extensive account of his life and considered him as one of the best panegyric poets of 12th century contemporary to the Khwarezmian. Vatvat’s widespread fame as a high-ranking official of the Khwarezmian court and an eloquent poet aroused the interest of biographers and scribes to attribute other poems of unknown and less important poets to him; poems which are not nearly close to Vatvat’s style of poetry and whose original poets, by investigating some old anthologies, may be identified. This paper highlights inserted poems in Vatvat’s Divan in Nafisi’s critical edition (Tehran, 1960) which is to date the only edition presented to academic assemblies. These poems are not likely to be composed by Vatvat, but since past biographers and scribes attributed it to him, Nafisi inserted them in his critical edition. This study discusses the reasons why the previously mentioned poems are not Vatvat’s and, to the extent possible, mentions the original composers of them. The results of this article can enrich the studies on Vatvat’s poetry and manuscript analysis.