شرح قصيدۀ نخست ديوان ناصرخسرو قبادياني

Description of the First Ode of Naser Khosrow Qobadiani’s Divan

قصيدۀ نخست ديوان ناصرخسرو قبادياني مهم‌ترين سرودۀ فلسفي ديوان اوست. او در اين چكامه برخي از بنيادي‌ترين اصول تفكر خود را مانند يكي از حكيمان اسماعيلي، گاه به شكل پرسش و گاه اخبار، به نظم آورده ‌است. اگرچه بر اين قصيده شروحي نگاشته‌اند، هنوز مي‌توان دربارۀ آن سخن گفت. روش شرح در اين مقاله بر استناد به آثار منثور فلسفي خودِ حكيم استوار است. نخست ابيات و آنگاه شرح و تفسير هر بيت در ذيل آن آورده ‌شده است. زبان ناصرخسرو در اين چكامه خالي از لغزش نيست؛ اما دركل مدخلي مناسب براي شناخت جهان‌شناسي او و ديگر حكيمان شيعي و اسماعيلي است. تأكيد بر مفاهيمي مانند وحدت محض و تفاوت آن با وحدت متكثر، جايگاه عقل اول و ربط آن با كلمۀ امر، ربط نفس و فلك و حركت، تمسك به تمثيل عدد و واحد، پرسش از معناي عدم و هيچيز، پرسش از ماهيت و كنش آخشيجان و تأكيد بر جايگاه امام زمان، از مهم‌ترين سخنان او در اين چكامه است.

The first ode of Naser Khosrow Qobadiani’s Divan is the most important philosophical hymn of his Divan. He has outlined some of the most fundamental principles of his thinking like an Ismaili scholar, sometimes in the form of questions and sometimes news. Although some descriptions have been written about this ode, we can still talk about it. The method described in this article is based on the philosophical prose works of hakim himself. First the verses and then the description of each bit are given. Naser Khosrow’s language is not free of mistake in this poem, but it is, on the whole, a good introduction for understanding his geology and other Shiite and Ismaili scholars. Emphasis on concepts such as pure unity and its difference with plural unity, the position of the first intellect and its relation to the word of matter, the relevance of self and celestial movement, the appeal to the allegory of number and unit, the question of the meaning of nothing and not-thing, the question of the essence and action of the four elements, and the emphasis on the status of Imam Zaman are among the most important words in this ode.