دگرديسي‌هاي سپهر گفتمان در ترجمۀ مفهومي محمد عبدالله نورالدين از رباعيات خيام نيشابوري

The Transformations of domain of discourse in conceptual translation of Rubāiyāt of Khayyām Nīshāpūrī by Mohammad Abdullah Nur-al-din

سپهرگفتمان به مجموعه­اي از هنجارها، دانش، آداب و رسوم، مفاهيم و ايدئولوژيِ مورد پذيرش شاعر يا نويسنده اطلاق مي‌شود كه در آثارش نمود مي­يابد. در ترجمة اثر ادبي، بررسي كيفيت بازنماييِ سپهر گفتمان در زبان مقصد علاوه بر درنورديدن مرزهاي زباني و ادبي بر اهميت چگونگي اين بازنمايي نيز تأكيد دارد؛ زيرا رويكرد مترجم به عناصر سپهر گفتمانِ متن مبدأ و چگونگي ترجمة آن به زبان مقصد، نيازمند دقت و توجه­اي بايسته است. رباعيات خيام نيشابوري (439- 526هـ) شاعر پرآوازة ايراني، يكي از آثار ادبي ارزشمند است كه بعد از ترجمة فيتز جرالد مورد اهتمام جهانيان قرار گرفت. محمد عبدالله نورالدين شاعر و ناقد معاصرِ اماراتي (1976م.) نيز از مترجماني است كه به ترجمة مفهومي رباعيات خيام پرداخته ­است. او بعد از ذكر يك رباعي از خيام و بيان ترجمة مفهومي خود، ديگر ترجمه­هاي عربيِ اين رباعي را نيز به منظور برجسته­سازي و تشخص ترجمة خود در مقايسه با ديگر آثار انجام شده در اين زمينه، بيان مي­دارد. نورالدين با برگردان اين رباعيات به زبان عربي و با تغيير قالب رباعي به شعر سپيد و تلفيق ايدئولوژي‌هاي جديد به منظور گنجاندن جوهر انديشه­هاي عرفاني و اجتماعي خود ترجمه­اي مفهومي را به دست مي‌دهد. پژوهش حاضر بر اين است تا با رويكرد هرمنوتيكي عناصر سپهر گفتمان در رباعيات خيام و تغييرات مشهود آن را در خوانشِ عربيِ نورالدين بررسي و شيوة ترجمة آزاد آن­ را بر عناصر بوطيقاي اين رباعيات شرح و تبيين كند. بررسي وتحليل اين خوانش از رباعيات خيام نشان مي‌دهد كه اين ترجمه‌گونه نيز بسان هر ترجمة مفهومي نتوانسته از بافت موقعيتي و فرهنگيِ مقصد مصون ماند؛ از اين رو، بخشي از واژگان رباعيات خيام در برگردان نورالدين حذف شده و واژگان و تركيباتي ديگر جانشين آن‌ها شده تا به فراخور زمانه گفتماني ديگر پديد آرد، اما با وجود اين تغييرات، ترجمة مفهومي نورالدين به محتواي رباعيات خيام بيش و كم وفادار مانده ­­است.

Domain of discourse refers to a set of norms, knowledge, customs, concepts, and ideologies accepted by the poet or writer that appear in his works. In translating the literary work, the study of the quality of representation domain of discourse in target language, in addition to crossing the linguistic and literary boundaries, emphasizes the importance of how it is represented, as the translator's approach to the discourse elements of the source text and how it is translated into the target language requires careful attention. Khayyam Nīshāpūrī 's quatrains (526-439 AH), an Iranian well-known Persian poet, has long been the focus of translators' attention as one of the most valuable literary works. Poet and contemporary critic of the Emirate (1976), Mohammed Abdullah Nur-al-din is also a translator who has translated these quatrain into Arabic by converting format of quatrain into new poetry and incorporating new ideologies and evolving some of the poetic elements of poetry to incorporate the essence of own thoughts according to the needs and desires of the age. The present investigation seeks to study the apparent changes in the Arabic translation of Nur al-Din by studying the elements of discourse in Khayyam's quatrains using a descriptive-analytical method and from the perspective of discourse analysis, and has described and explains the method of translating these elements into the poetic elements of these quatrains. Studying the analysis of Nur al-Din's translation of Khayyam's quatrains shows that this translation as any other translation.