مروري تاريخي بر ابعاد اجتماعي تدوين قوانين آب در ايران

A Historical Review on the Social Dimensions of Water Law Adoption in Iran

اين پژوهش با اشاره كوتاه به نظريه جامعه‌شناسي حقوق ماكس وبر، در نظر دارد تا عوامل فراحقوقي كه منجر به تدوين قوانين آب در ايران طي دوره‌هاي مختلف شده‌اند را بررسي كند. اگرچه عوامل مختلفي از جمله شرايط اقليمي، جمعيت‌شناختي و اقتصادي در تصويب و تغيير قوانين و مقررات آب مي‌توانند دخيل باشند، اما مسئله اصلي مقاله حاضر توجه به عوامل سياسي و اجتماعي است كه منجر به تصويب و تغيير در قوانين آب شده است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد، مهم‌ترين عامل تحول و تغيير قوانين آب در ايران بحث مالكيت آب بوده است. چنانچه در دوره‌اي طولاني قبل از اصلاحات ارضي آب را جزو مشتركات و قابل بهره‌برداري خصوصي مي‌دانستند. اما بعد از اصلاحات ارضي آب در زمره انفال و تحت حفاظت دولت قرار گرفت. اگرچه در دوران بعد از انقلاب اصل مشتركات آب جايگزين انفال شد، اما شرايط سياسي و اهداف دولت‌هاي مختلف، توسعه منابع آب را بدون در نظر گرفتن اصل مشتركات و حقوق مالكيت خصوص حقابه‌بران رقم زد. نتايج نشان داده است كه در تصويب قوانين آب عوامل بين‌المللي در دوران پيش از انقلاب و عوامل سياسي و عدالت‌طلبي ضد اكولوژيك در دوران بعد از انقلاب از مهم‌ترين عوامل فراحقوقي بوده است كه در تصويب قوانين آب تأثيرگذار بوده است. ازآنجاكه تغيير در قوانين نه مبتني با ميزان و كيفيت منابع آب در دسترس بلكه برآمده از شرايط سياسي و اجتماعي بوده است، لذا اين تغييرات در قوانين منجر به پايداري در منابع آب نشده است.

This study, using Max Weber's sociological theory of law, intends to examine the trans-law factors that have led to the formulation of water laws in Iran over different periods. Therefore, the political and social factors that have caused changes in the water laws of the country have been studied. The results showed that the most important factor in changing water laws in Iran is water ownership. Prior to land reform, water was privately owned in Iran. But after land reform, water was managed and protected by the government. Although private ownership of water was re-enacted after the Islamic Revolution, the political conditions and goals of various governments led to the development of water resources without regard to private ownership. The results showed that in the formulation of water laws, international factors in the pre-revolutionary period, and political and anti-ecological justice in the post-revolutionary period, were the most important trans-law factors that influenced the formulation of water laws. Since the changes in the laws were not based on the quantity and quality of available water resources, but rather on the political and social conditions, these changes in laws did not lead to sustainability in water resources.