دين‌داري و محيط‌زيست‌گرائي: تأملي تجربي بر مناقشات نظري

Religiosity and Environmentalism: An Empirical Reflection on Theoretical Conflicts

بعد از گذشت چهل سال از وقوع انقلاب اسلامي در ايران لزوم وارسي تأثيرات نظام حكمراني مابعدانقلابي بر ابعاد مختلف زندگي ايرانيان بيش‌ازپيش به‌چشم مي‌خورد. يكي از اين وجوه كه روزبه‌روز اهميت بيشتري مي‌يابد وضعيت زيست­محيطي ايران ازيك‌طرف و انديشه و رفتارهاي ساكنين اين نظام پيرامون اين وضعيت از سوي ديگر است. ازآنجا كه ايدئولوژي حاكم بر انقلاب ايران و نظام حكمراني مابعدانقلابي بدون شك ماهيتي ديني داشته است به‌نحوي‌كه سياست‌گذاري­ها بر مبناي شرع اسلام اعمال شده­ و زمان لازم براي نهادينه شدن ارزش‌هاي مورد تأييد حاكميت و جامعه‌پذيري ديني و سياسي بر دست‌كم يك نسل سپري شده است، اكنون زمان مناسبي براي بررسي نسبت شريعت‌مداري و هر آنچه فرض مي­شود پيامد اين شريعت­مداري باشد، ازجمله محيط‌زيست‌گرائي در جمعيت‌هاي نمونه به نظر مي‌رسد. در تحقيق حاضر، با مروري بر ادبيات نظري در خصوص چگونگي ارتباط دين و محيط‌زيست‌گرايي سه نوع ارتباطِ ممكن ميان دو متغير دينداري و رفتار محيط‌زيستي (ارتباط مثبت، ارتباط منفي، و عدم ارتباط) در قالب سه فرضية متباين فرموله گرديد. براي وارسي تجربي اين فرضيات رقيب، مطالعه‌اي پيمايشي با نمونه‌اي 400 نفري از دانشجويان دانشگاه تهران سازمان داده شد. يافته‌هاي پژوهش به­طور هماهنگ نشان داد كه فقط فرضية ارتباط منفي يا معكوس دينداري با رفتار محيط‌زيستي از حمايت تجربي برخوردار شده كه مقدار يا شدت اين ارتباط، «ضعيف» ارزيابي شده است.

After forty years of the Islamic Revolution in Iran, it was necessary to examine the effects of the post-revolutionary system on various aspects of Iranian life. One of the aspects which is becoming more and more important is the environmental status of Iran from one hand and the thoughts and behaviors of the residents of this system on the other hand. Since the dominant ideology of the Iranian revolution and the post-revolutionary system of government has undoubtedly been of a religious nature, policy making has been based on Islamic law and the time needed to institutionalize the values ​​endorsed by the government and religious and political socialization with at least one generation has passed, now is a good time to examine the proportion of sharia and what is assumed to be the result of sharia, including environmentalism in the sample populations. In the present study, with a review of the theoretical literature on how religion and environmentalism relate, three possible relationships between two variables of religiosity and environmental behavior (positive correlation, negative correlation, and non-correlation) were formulated in the form of three different hypotheses. To empirically test these competing hypotheses, a survey study was conducted with a sample of 400 students of Tehran University. The results of the research showed that only the hypothesis of a negative or inverse relationship between religiosity and environmental behavior received empirical support but the magnitude or intensity of this relationship was weak.