خاص‌گرايي در حقوق بين ‌الملل و سياست بايسته جمهوري اسلامي ايران درباره آن

خاص‌گرايي به وضعيتي اطلاق مي‌ شود كه در آن، يك دولت يا موجوديت فعّال در حقوق بين‌الملل براي پياده‌ سازي ارزش ‌ها و پيگيري اهداف خود، به‌صورت مكرر و هدفمند، اقداماتي را بر خلاف قواعد عمومي حقوق بين‌الملل انجام دهد. با توجه به گسترش اين پديده در حقوق بين‌الملل، كسب تصويري درست از آن، نيازي روزافزون به‌حساب مي‌ آيد. در اين نوشتار ضمن تبيين دلايل بروز خاص‌گرايي حقوقي، ويژگي ‌هايي همچون نقض مكرر و نظام‌ مند حقوق بين‌الملل، تأكيد بر دوگانگي و حاكميت‌گرايي به‌عنوان شاخصه ‌هاي رفتاري خاص‌گرايان، مورد بررسي قرار گرفته ‌اند. دولت يا موجوديت خاص‌گرا با استفاده از شيوه هايي همچون استفاده از تعبير جايگزين، به‌كار بستن معيارهاي دوگانه و معافيت‌گرايي، رويكردي خاص‌گرايانه نسبت به حقوق بين‌الملل اتخاذ مي ‌كند. نوشتار پيش‌رو پس از پرداختن به شيوه‌ هاي يادشده، به مسئله چندپارگي حقوق بين ‌الملل به‌ عنوان نتيجه خاص ‌گرايي حقوقي مي ‌پردازد و در پايان پيشنهاداتي را براي سياست ‌گذاران دولت جمهوري اسلامي ايران در قبال اين مسئله، ارائه مي ‌دهد. به ‌نظر مي‌ رسد با توجه به فراگير شدن اين پديده در حقوق بين ‌الملل، دولت ايران بايد «نظريه خاص ‌گرايي» مخصوص به ‌خود را منطبق با وضعيت، منافع و آرمان‌ هاي ايران طراحي كند و منطبق با چارچوب ‌هاي حقوقي به آن سامان بخشد. اين نظريه ضمن درنظر گرفتن شيوه ابتكار عمل ايران در استفاده از ظرفيت ‌هاي خاص‌ گرايي، چگونگي اتخاذ موضع و تصميم ‌گيري در قبال خاص‌ گرايي ديگر دولت ‌ها را نيز بايد مورد توجه قرار دهد. ضروري است كه نهادهاي حقوقي و ديپلماتيك ملي، ضمن كسب شناخت مناسب از خاص‌ گرايي حقوقي، با ارائه نظرات رسمي كارشناسي شده و توليد ادبيات حقوقي در اين زمينه، نقش فعالانه ‌اي را در هدايت و راهبري آن، ايفا كنند.