منصور و ميرمصور، تصحيح يك اشتباه تاريخي

ثبت و نگارش تاريخ هنر ايران به‌واسطه عوامل مختلف همواره دچار فرازوفرودهايي بوده است. يكي از دوره‌هايي كه به‌واسطه توجه به هنر و هنرمندان و ثبت‌احوال و آثار آنان، از شهرتي خاص برخوردار است دوره صفويه است. در اين دوره برخي از مورخان در ذيل آثارشان، قسمتي را به معرفي هنرمندان اختصاص داده و برخي نيز متوني اختصاصي در مورد هنرمندان نوشته‌اند. پرسشي كه اين مقاله در پي پاسخ به آن بوده اين است كه آيا استاد منصور نقاش همان منصور بدخشاني يا ترمذي يا ميرمصور، نقاش معروف دوره صفويه است؟ چه دلايلي براي اثبات يا رد يكي بودن اين دو نام وجود دارد؟ هويت واقعي منصور نقاش چيست؟ هدف اين مقاله بررسي اسناد تاريخي مرتبط با نقاشان دوره تيموري و صفوي و نقد دروني آن‌ها جهت رفع ابهام در خصوص منصور، نقاش مكتب هرات و ميرمصور نقاش مكتب تبريز و نيز بررسي آثار آنان از منظر سبك‌شناسي است تا از اين طريق دلايلي براي تفاوت اين دو نقاش ارائه شود. روش تحقيق بر اساس ماهيت و روش، تاريخي و توصيفي تحليلي است و شيوه گردآوري مطالب، كتابخانه‌اي بوده است. بر اساس نتايج اين تحقيق، آنچه قاضي احمد قمي در گلستان هنر، با عنوان منصور ميرمصور معرفي مي‌كند، با منصور، نقاش و هنرمند دربار ابوسعيد در هرات، متفاوت بوده و برخي محققان معاصر بر مبناي گفته قاضي احمد، به‌اشتباه هر دو را يكي دانسته و در مواردي حتي شاه مظفر و مير سيد علي را فرزندان منصور دانسته‌اند، درحالي‌كه تفاوت تاريخي، توجه به شخصيت شاخصي مثل بهزاد و تفاوت آثار اين دو نقاش ازنظر سبك‌شناسي، بر يكي نبودن منصور و ميرمصور دلالت دارد. تفاوت آثار آن‌ها در مواردي همچون تركيب‌بندي‌ها، نوع خطوط و رنگ‌ها، نوع كلاه و پوشاك، پيكره‌ها، منظره سازي به‌وضوح قابل‌مشاهده است.