بازتاب گوان – يين چيني در حالت‌ها و عناصر تصويري نگارگري مكتب هرات دوره تيموري*

ايران و چين در طول تاريخ، ارتباطات و تعاملات ديرينه‌اي را با همديگر تجربه نموده‌اند. مهم‌ترين ارتباطات در دوران ساسانيان پيش از اسلام، عباسيان، ايلخانيان و تيموريان در دوران اسلامي به وقوع پيوسته است. ايران به لحاظ موقعيت جغرافيايي خود، رابط بين شرق و غرب عالم بوده و سهم عمده‌اي در ارتباط چين با دنياي غرب داشته است. اوج ارتباط في‌مابين مربوط به دوران نوادگان تيمور مي‌گردد به‌واسطۀ ارتباطات سياسي، تجاري و فرهنگي، هنر تصويري و عناصر وابسته به آن نيز دستخوش تغيير و دگرگوني شده‌اند. ايران در اين دوره از عناصر طبيعت‌گرايانه، تزئيني و نقش‌مايه‌هاي چيني تأثير پذيرفته است. در مطالعۀ بخشي از اين آثار در توپقاپي استانبول شخصيت مذهبي چيني به نام گوان – يين كه چون الهه‌اي موردتوجه چينيان بوده، در نقاشي‌ها حضور پيدا مي‌كند. سؤال اصلي تحقيق آن است كه آثار روبرداري شده از اصل چيني كه در توپقايي استانبول واقع هستند، آيا در آثار معاصر خود (سدۀ دهم هجري قمري، سدۀ پانزدهم ميلادي) در هرات تأثير گذارده‌اند؟ و اگر تأثيرگذار بوده‌اند، دلالت‌ها و شواهد آن در اجزاء و عناصر كدام‏ها هستند؟ فرضيه پژوهش بر اين است كه تصوير شخصيت مذهبي گوان – يين بر نقاشي دورۀ تيموري – مكتب هرات – ازلحاظ حالت و عناصر، تأثير گذارده است. هدف تحقيق آن است كه با معرفي گوان – يين و تصاوير وابسته به آن، نمونه آثار انجام‌شده در مكتب هرات را به لحاظ تأثيرپذيري بررسي نمايد. مقاله با روش توصيفي به تطبيق آثاري منتخب از هرات و نمونه‌هاي موجود چيني در مجموعۀ توپقاپي استانبول، مي‌پردازد. نتيجۀ تحقيق آن است كه آثار موجود در توپقاپي كه با تأثيرپذيري از گوان – يين چيني خلق شده‌اند، بر نمونه‌هايي از نقاشي دورۀ تيموري – مكتب هرات – ازلحاظ حالت و عناصر، تأثير گذارده‌اند. هنرمندان ايراني در هنر تصويري خود از شخصيت مذهبي چيني در حالت و عناصر، بدون توجه به مفاهيم مذهبي آن، صرفاً از تصوير، تأثير پذيرفته‌اند.