تأثير تجارت در جاده ابريشم بر ظهور و تحرك اجتماعي سرداران ترك (مطالعه موردي غزنويان)

عوامل جغرافيايي مبناي بسياري از حوادث سياسي و حركت‏هاي اجتماعي مي باشد و در اين بين جاده ابريشم به‌عنوان يك عامل جغرافيايي مستقل همواره آبستن بسياري از حوادث و نقل و انتقال‏هاي سياسي، فرهنگي و تجاري بوده است. ازجمله تسهيل انتقال كالاهاي تجاري؛ به‌ويژه انتقال بردگان به جهان اسلام كه به‌عنوان كالاي انساني هم زينت‏بخش دربار شاهان، خلفا و مجالس اعيان بوده و هم شق ديگري براي نيروي نظامي و حركت‏هاي اجتماعي و سياسي مستقل بوده‏اند. كاركرد اخير در مورد غزنويان مصداق دارد، چنانكه از معدود سلسله‏هايي محسوب مي گردد كه شالوده تأسيس حكومت آنان، بر پايه تجارت بردگان در مسير جاده ابريشم بوده است. اين تحقيق در پي پاسخ به اين پرسش است كه تجارت در جاده ابريشم چه تأثيري بر ظهور و تحرك اجتماعي سرداران ترك؛ به ويژه امير سبكتكين غزنوي داشته است؟ پاسخ را بر مبناي اين فرضيه قرار داديم، كه عوامل اقتصادي و تجاري در ظهور و نيز تحرك اجتماعي سرداران ترك غزنوي تأثير عمده‏اي داشته است. يافته‏ها حاكي از آن است كه جاده ابريشم به دليل عبور از ميان قبايل صحراگرد كه برده‏فروشي ميان آنان رواج داشت، به‌ويژه از گذرگاه بَرسخانيان در نُوشَجَان از سرحدات ماوراءالنهر، بستر مناسبي براي نقش توأمان سپاهيان مسلمان و بازرگانان در خريد و فروش و تأمين نيروي كارزار بردگاني چون سبكتكين و ديگر غلامان فراهم آورده بود. از طرفي گسست اقتصادي غلامان از دولت ساماني و وابستگي اقتصادي به رهبران نوپاي متجانس خويش، به‌ويژه در مورد آلبتكين و سبكتكين، زمينه تحرك اجتماعي آنان را در جهت بنيان دولتي مستقل فراهم آورده بود.