شناسايي مفهوم و ابعاد حسادت در قرآن‌ و حديث و مقايسه آن با روان‌شناسي حسادت

مقدمه: حسد در متون اسلامي »تمنّاي زوال نعمت از ديگري « معنا كرده‌اند. از طرفي در نقطه مقابل از »غبطه « ياد شده كه به جاي آرزوي زوال نعمت از ديگري، آرزوي دريافت آن نعمت براي خود مطرح است. حسادت وجهه‌ي همّت نوشته‌ها و منابع اسلامي بوده است، پژوهش‌هايي در مورد آن صورت گرفته است امّا اين پژوهش‌ها با كاستي‌هاي روش‌شناختي مواجه بوده است. بدين خاطر هدف پژوهش حاضر در گام نخست، شناسايي مفهوم، ويژگي‌ها و ابعاد حسادت در قرآن‌ و متون روايي و مقايسه‌ي آن با مفهوم حسادت در روان‌شناسي بوده و در گام دوم نزديك شدن به يك الگوي انسجام يافته‌ي اسلامي، مبتني بر يافته‌ها و نتايج تحقيق بوده است. روش: روش تحقيق حاضر كيفي و ازنوع توصيفي اسنادي مي‌باشد. نمونه مورد مطالعه، متني و هدفمند شامل سه گروه به شرح ذيل بوده است: 1. تمام آيات قرآن‌ 2. متن كامل بحارالانوار 3. منابع معتبر روان‌شناسي. ابزارهاي‌ اصلي مورد استفاده در اين پژوهش، فيش‌هاي اخذ شده ازمنابع مورد بررسي‌، براساس جستجو در متن و رجوع به نمايه‌ها و جستجو از طريق نرم‌افزارهاي مرتبط‌ بوده است. بعد از اتّخاذ نتايج از قرآن‌ و احاديث‌، توصيف وطبقه‌بندي اطلاعات بدست آمده، به شكل محتوايي انجام‌ گرفته است. از طرف ديگر‌، محتواي بدست آمده از احاديث و قرآن‌‌، با نتايج به دست آمده از علم روان‌شناسي مورد مقايسه قرار گرفته است. در ادامه نوع روابط بين مفاهيم و مقوله‌هاي اخذ شده تعيين، تا به يك الگو يا مدل به شكل همبسته نزديك شويم. نتايج: يافته‌هاي به دست آمده با توجّه به ريشه حسادت، »ح س د «، در قرآن 5 مورد مطرح شده كه ‌از لحاظ موقعيت سوره‌ها با موضوع حسادت يك بار در سوره‌هاي مكّي‌ آمده كه شامل سوره فلق (بيستمين سوره نازله) است و ‌سه بار در سوره‌هاي مدني شامل سوره فتح (صد و دوازدهمين سوره نازله)، سوره نساء (نود و دومين سوره نازله)، و سوره بقره (هشتاد و هفتمين سوره نازله) آمده است. لذا مي‌توان غالب سوره‌هايي كه موضوع حسادت در آن آمده است را »مدني « دانست. در روايات بحارالانوار تعيين مفهوم و مقوله‌بندي موارد تعيين شده در بر گيرنده موارد زير بود: مفهوم و نشانه شناسي حسادت، پيامد حسادت بر خود و ديگري، دامنه نمود حسادت، انواع حسادت، نمونه‌هاي حسادت، عوامل شكل‌گيري حسادت، چگونگي مقابله با حسادت و كاهش آن. بحث و نتيجه‌گيري: به نظر مي‌رسد حسد با زمينه‌هاي سرشتي و تا حدي يادگيري مرتبط‌ است. همچنين از دو نوع حسادت مثبت و منفي و نيز حسادت غفلت و فتنه مي توان سخن گفت. حسادت داراي پيامدهايي براي خود فرد و در صورت عيني شدن براي ديگري دارد. پس مي‌توان از پيامدهاي درون فردي و بين فردي سخن گفت. هرچند در متن روايات و قرآن از پناه بردن به خداوند به عنوان محوري ترين راه مقابله با حسادت ياد شده امّا شيوه‌هاي مقطعي نيز مطرح شده است. با اين مقوله‌ها مي‌توان از يك الگوي منسجم سخن گفت كه گاه متفاوت و گاه در توازي با علم روان‌شناسي بوده است.